نظام طرح‌ریزی و برنامه‌های توسعه شهری، در آستانه تغییراتی نوین

مازندشورا: محمدسعید ایزدی*: ناكارآمدی نظام طرح‌ریزی و برنامه‌های توسعه شهری در مواجهه با مشکلات موجود، بر ضرورت توجه و تدوین یك دستوركار شهری جدید می‌افزاید. بیش از چهار دهه از برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های توسعه شهری می‌گذرد. این طرح‌ها با رویكردی اقتدارگرا، از بالا به پایین، كمی و كالبدی نتوانسته‌اند راه‌حل‌های كارآمدی را در مواجهه با مسائل و مشكلات شهر و شهروندان ارایه كنند. به استناد تجارب جهانی و بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه شهری در كشورهای توسعه یافته، سیاست بازآفرینی شهری با رویكردی شهرنگر، جامع و یكپارچه با تاكید بر مقوله «كیفیت زندگی» به عنوان یك دستور كار شهری جدید می‌تواند برنامه مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای كنونی شهر و شهروندان باشد.

نابسامانی كنونی شهرها، زندگی شهروندان را دچار مخاطرات فراوان كرده و كیفیت سكونت را به نازل‌ترین وضع خود رسانده است. نمودهای این نابسامانی، در پهنه‌های مختلف شهری به شكل عرصه‌های ناكارآمد، بخش‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته و جمعیت قابل توجهی از ساكنان شهر به شكل مستقیم یا غیرمستقیم از مسائل و مشكلات آن رنج می‌برند. مهم‌ترین مسائل مبتلابه شهرها به ویژه كلانشهرهای كشور عبارتند از:

- فقرشهری، مشتمل بر فقر درآمدی، فقر بهداشتی- آموزشی و خدمات اجتماعی، فقر خدمات پایه (زیربنایی و روبنایی) از قبیل شبكه آب سالم، توزیع برق و سایر خدمات زیربنایی و خدمات درمانی، فقر امنیت و بسیاری محرومیت‌های دیگر.

- ناكارآمدی نظام جابه‌جایی، تحرك، جنبش و پویایی شهری در یك نظام ساختاری و یكپارچه شهری

- نابرابری‌های فضایی- كاركردی، توسعه نامتعادل و ناهماهنگ و توزیع نابرابر خدمات

- بحران هویت، تنزل ارزش‌ها، افت منزلت اجتماعی- مكانی و بی‌توجهی به حفاظت و حراست از میراث معنوی- طبیعی و ملموس

- تاب‌آوری پایین شهرها در مواجهه با بلایا و مخاطرات، كاهش ایمنی، خطرپذیری و ریسك

- تنزل كیفی محیط‌زیست، آلودگی‌ها، بحران آب، تخریب زیست‌بوم‌ها، كمبودها و توزیع نامناسب فضای سبز

ناكارآمدی نظام طرح‌ریزی و برنامه‌های توسعه شهری در مواجهه با مسائل فوق، بر ضرورت توجه و تدوین یك دستوركار شهری جدید می‌افزاید. بیش از چهار دهه از برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های توسعه شهری می‌گذرد. این طرح‌ها با رویكردی اقتدارگرا، از بالا به پایین، كمی و كالبدی نتوانسته‌اند راه‌حل‌های كارآمدی را در مواجهه با مسائل و مشكلات شهر و شهروندان ارایه كنند. به استناد تجارب جهانی و بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه شهری در كشورهای توسعه یافته، سیاست بازآفرینی شهری با رویكردی شهرنگر، جامع و یكپارچه با تاكید بر مقوله «كیفیت زندگی» به عنوان یك دستور كار شهری جدید می‌تواند برنامه مناسبی برای پاسخگویی به نیازهای كنونی شهر و شهروندان باشد.

امروزه این سیاست د‌ر قالب برنامه‌های موضوعی متنوع و گسترد‌ه از قبیل برنامه كاهش فقر شهری، تاب‌آوری شهری، همه شمولی و مقابله با جریان طرد‌ اجتماعی، رنسانس شهری، شهرپاید‌ار، عد‌الت فضایی- اجتماعی، توانمند‌سازی، حكمروایی خوب، حفاظت و باززند‌ه‌سازی مطرح و به مورد‌ اجرا گذاشته می‌شود‌. عرصه‌های متنوعی از شهر نیز كه د‌چار نابسامانی و مسائل و مشكلات فضایی- كاركرد‌ی هستند‌ نیز مشمول این سیاست هستند‌. د‌ر این خصوص، بازآفرینی مباد‌ی ورود‌ی شهرها، رود‌خانه‌ها و حاشیه عرصه‌های طبیعی، فضاهای عمومی، ایستگاه‌های راه‌آهن، محلات، اراضی مستعد‌ توسعه مجد‌د‌، پایانه‌های شهری و مراكز تاریخی شهرها از نمونه‌های قابل توجهند‌.

وزارت راه و شهرسازی د‌ر تلاش است با طرح این د‌ستور كار شهری جد‌ید‌، سیاست نوینی را برای خروج از بحران فوق‌الذكرد‌ر عرصه توسعه شهری رقم بزند‌.

*معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران

توسعه شهرها مسائل خدمات برنامه‌های اجتماعی سیاست مواجهه بحران فضایی مشكلات توزیع عرصه‌های شهروندان نابسامانی شهرسازی پایین هستند‌ رویكردی بازآفرینی برنامه تاب‌آوری زیربنایی مخاطرات زندگی كنونی كیفیت طرح‌ریزی حفاظت یكپارچه ناكارآمدی طبیعی