مازندشورا: در حالی که استان مازندران با 110هزار هکتار باغ مرکبات سالانه حدود 2میلیون و 500هزار تن محصول تولید می کند ،اما 11واحد صنایع تبدیلی مرکبات به دلیل نداشتن مواد اولیه ،تعطیل هستند.
در حال حاضر بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی 70درصد مرکبات استان پرتقال تامسون که فقط خاصیت تازه خوری دارد،است و قابل استفاده در صنایع تبدیلی نیست .
به گفته کارشناسان از آنجاییکه وضعیت بسته بندی مناسبی نداریم و عرضه و فروش این میوه نیز ساماندهی شده نیست ،در صادرات این میوه نیز با مشکل جدی مواجه هستیم.در حال حاضر بر اساس آمار جهاد کشاورزی ،سالانه کمتر از 80هزار تن مرکبات مازندران صادر می شود .
مشکل بازار مرکبات و خارج شدنش از تعادل در عرضه و تقاضا ،در نتیجه فعالیت غیر حرفه ای باغداری در بی توجهی به انتخاب ارقام مناسب برای فرآوری و صنایع تبدیلی است ،وضعیتی که امروز در آن باغدار بیشترین ضرر را کرده و واسطه ها سود می برند.
واقعیت دیگر باغداری مازندران شکاف بالای تولید مرکبات است،بر اساس آمار جهاد کشاورزی ،متوسط تولید مرکبات درهکتار 18تا 25تن است اما در برخی از باغات استان تولید حدود 90 تن درهکتار نیز وجود دارد.
هر چند کارشناسان و دست اندر کاران باغبانی کوچک و خرد بودن زمین را مانع ای برای تولید مرغوب و اجرای دانش فنی و مکانیزه کردن باغداری نمی دانند ،اما واقعیت این است که بخش عمده ای از فعالیت های باغداری استان مازندران در زمین های کوچک و خرد هزار تا سه هزار متر مربع به صورت سنتی و بدون دانش فنی انجام می شود.
دانش فنی باغداری در استان مازندران در حالی مورد بی توجهی قرار می گیرد که بر اساس آمار نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ، حدود 13هزار مهندس کشاورز بیکار در استان داریم.
جهاد کشاورزی مازندران اعلام کرده است که امروز در بیشتر خانواده های روستایی استان حداقل یک فارغ التحصیل در سطح لیسانس وجود دارد که نقش مهمی در انتقال دانش فنی به کشاورزی را دارند، اما همچنان این موضوع مهم مورد بی توجهی قرار می گیرد.
آفت و بیماری ها از دیگر نکات مهم و قابل توجه در باغداری مازندران است که باید مورد توجه قرار بگیرد ،اما مگس میوه به عنوان مهمترین آفت همچنان باغداری استان را تهدید می کند.
متخصصان و کارشناسان کشاورزی ،خسارت های کشاورزی را به 2 دسته زنده شامل انواع بیماری و آفات و غیر زنده شامل حوادث طبیعی سیل ، طوفان و خشکسالی تقسیم بندی می کنند که امروز همه این عوامل کشاورزی مازندران را به شدت دچار خسارت می کند.
امین دلاوری یکی از کارشناسان کشاورزی مازندران ،اقلیم ،خاک، اطلاعات و فلونوژی گیاه را مهمترین عوامل الگوی کشت عنوان کرد و گفت: امروز به دلیل بی توجهی به این عوامل ،نه تنها کشاورزی مازندران اقتصادی نیست ،بلکه محصولات تولیدی آن در معرض خسارت های مختلف قرار دارد.
وی به گسترش دامنه خسارت کشاورزی مازندران اشاره کرد و اظهار داشت :در سال 1348 ،زمین های کشاورزی استان مازندران زیر کشت پنبه، گندم، کلزا، برنج و نهال های متناسب با شرائط زمین و اقلیم بوده است ،اما از نیمه دوم دهه 70 تا کنون وضعیت کشت زمین های کشاورزی بدون توجه به الگوی کشت تغییر کرده است.
وی گفت: از دهه 80 باغداری بدون الگوی کشت و مباحث فنی ،با دادن تسهیلات ، نهال های یارانه ای و کمک های بلاعوض در آبیاری قطره ای رشد چشم گیری در مازندران داشته است.
این کارشناس گفت: امروز نهال های پرتقال تامسون که فقط خاصیت گوشتی و تازه خوری دارد ، 70درصد تولیدات مرکبات استان را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: علاوه بر اینکه تولیدات مرکبات ویژگی فرآوری صنعتی ندارد، به دلیل بی توجهی به بازار مصرف خارجی ،شاهد مازاد بر مصرف تولید و افزایش ضایعات هستیم.
دلاوری گفت: چند کارخانه صنعتی فرآوری و آبمیوه گیری که در استان مازندران وجود داشته است در یک دهه اخیر به دلیل نبود مواد اولیه تعطیل شده اند.
وی توضیح داد: از طرفی بیشتر باغات مرکبات استان مازندران در اثر عوامل غیر زنده نظیر حوادث طبیعی سیل، خشکسالی و سرما دچار خسارت جدی می شود.
**انسجام سرزمینی کشاورزی مازندران
این کارشناس کشاورزی کوچک و خرد بودن زمین کشاورزی در مازندران را مانع جدی در توسعه کشاورزی و تولید پایدار ندانست و گفت:امروز با تعریف دقیق کشاورزی می توانیم با گسترش تشکل ها و تعاونی های کشاورزی از زمین های کوچک به درستی استفاده کنیم و از این طریق مقوله بازرگانی و فروش تولیدات نیز ساماندهی می شود.
وی گفت: ماشین و تجهیزات کشاورزی نیز متناسب با سایز و وضعیت زمین در دنیا تولید شده است که می توان نسبت به تولید و یا واردات آن اقدام کرد.
وی از آب به عنوان مهمترین عامل کشاورزی یاد کرد و گفت: در حالی نزاع جمعی بر سر آب در مناطق مختلف دنیا صورت می گیرد ،ولی میلیون ها متر مکعب آب کشاورزی مازندران در طول سال به هرز می رود.
وی گفت: از دهه 80 تا کنون هزاران حلقه چاه غیر مجاز با هدف توسعه باغداری مرکبات در مازندران حفر شد که امروز شاهد معضل کاهش سطح آب زیرزمینی و نفوذ آب شور به آب های شیرین استان هستیم.
وی مدیریت تولید کاشت، داشت، برداشت و بازار محصولات کشاورزی ،در کنار ارائه تعریفی دقیق از کشاورزی را راهکار برون رفت از وضعیت فعلی کشاورزی خسارت زا و غیر اقتصادی در مازندران عنوان کرد.
**الگوی کشت سرآمد باغداری حرفه ای
هادی ایزدی کارشناس مسئول مرکبات جهاد کشاورزی مازندران ضمن تایید بی توجهی باغداران به مقوله الگوی کشت متناسب با شرائط آب و خاک و انتخاب گونه مناسب ،گفت: در یک دهه اخیر به دلیل درآمد مناسب میوه پائیزی پرتقال تامسون ، 70 درصد از باغات مرکبات به زیر کشت این رقم از مرکبات رفته است.
وی ادامه داد: امروز به دلیل تولید انبوه و اشباع شدن بازار داخلی پرتقال تامسون از یک طرف و بی توجهی به بازار صادرات ،باغداران با مشکل فروش مناسب به نسبت هزینه تولید مواجه هستند.
وی با بیان اینکه صد درصد این میوه خاصیت تازه خوری دارد و قابلیت آب میوه گیری صنعتی ندارد، اضافه کرد :برف سرمای امسال نیز نشان داده است که بسیاری از باغات تامسون که در شرائط نامناسب آب و خاک به ویژه در زمین های شالیزاری غرس شدند، دچار خسارت جدی ناشی از یخبندان شدند.
ایزدی پیشنهاد کرد که باغداران در ادامه نوسازی باغات قدیمی و کم بازده به نظرات کارشناسان در انتخاب گونه و شرائط زمین توجه جدی داشته باشند.
**عدم بکارگیری دانش فنی در باغداری مازندران
این کارشناس مرکبات استان مازندران با بیان اینکه هنوز بیشتر باغداران از افراد متخصص باغداری استفاده نمی کنند، گفت: به همین دلیل شکاف تولید این میوه در استان بالا است.
وی اضافه کرد: باغدار نمونه مازندران که از یک کارشناس فنی برای انتخاب گونه بر اساس اکوسیستم آب و خاک استفاده می کند، بیش از 90 تن مرکبات در هر هکتار تولید دارد که این مقدار حدود 60 تن بیشتر از میانگین تولید مرکبات استان مازندران است.
وی با بیان این نکته که این نشانه وجود شکاف عمیق تولید مرکبات در بکار گیری اصول فنی و علمی باغداری استان مازندران است، اظهار داشت : بکارگیری کارشناسان فنی در باغداری ضروری است.
کارشناس فنی یکی از باغداران شهرستان بابل در خصوص وضعیت باغداری مرکبات مازندران به خبرنگار ایرنا گفت: تغییر الگوی کشت متناسب با نیاز منابع آب ،خاک و بازار و فروش محصولات کشاورزی باید در قالب یک برنامه بلند مدت در باغداری استان انجام شود.
اصغر احمدی اظهار داشت: غرس شدن خودسرانه و بدون برنامه ریزی رقم تامسون در هر شرائط آب و خاک استان مازندران ،از نمودهای آشکار کشاورزی بدون الگوی کشت و سنتی است.
**بی توجهی به بیمه محصولات کشاورزی
وی از بیمه زمین و محصول کشاورزی به عنوان مهمترین پشتوانه در انجام کشاورزی نام برد و گفت: تهدیدات طبیعی علیه زمین و محصولات کشاورزی همواره در تمام نقاط دنیا وجود دارد ، پس علاوه بر اینکه باید از دانش فنی و مهندسی کشاورزی برای پیشگیری و یا کاهش خسارت بهره برد ، کشاورز و مسئولان بیمه باید به مقوله بیمه توجه جدی تری داشته باشند.
احمدی گفت: امروز وقتی در کشاورزی مستعد و قابل توجه مازندران کنکاش می کنیم، متوجه رفتار های غیر حرفه ای و بی توجهی های اساسی و اولیه در این بخش نیز می شویم.
به گزارش ایرنا ،به رغم اینکه بخش کشاورزی مازندران با تولید سالانه بیش از شش میلیون تن مهمترین حوزه رونق اقتصادی استان محسوب می شود،اما بررسی های میدانی نشان می دهد از 460 هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی استان کمتر از هفت درصد زمین های مازندران تحت پوشش بیمه است.
**نقش ضعیف مراکز تحقیقات کشاورزی
محمد رضا شعبانی رئیس اتحادیه باغداری مازندران نقش مراکز تحقیقات باغداری را ضعیف دانست و گفت : به نظر می رسد ، ایران نیز همانند همه دنیا به تحقیق و بررسی کشاورزی و معرفی واریته های متناسب با ویژگی های آب و خاک اعتبار خوبی تخصیص بدهد ،اما اینکه نتیجه آن در مزرعه و باغات عملیاتی نمی شود ،را هنوز متوجه نشدیم.
وی در عین حال گفت: البته کوچک و خرد بودن باغات و بکار گیری دانش فنی و یا انتخاب نهال مناسب بی تاثیر نیست، اما ترویج الگوی کشت می تواند باغداری استان را اقتصادی کند.
وی با بیان این نکته که همواره به دلیل نداشتن الگوی کشت درمرکبات، تغییرات کشت در زمین های کشاورزی استان مشاهده می شود، گفت: باغداری و کشاورزی نوین را باید با تولید واریته های جدید و متناسب با بازار مصرف و صنایع تبدیلی در استان مازندران گسترش بدهیم.
وی با بیان اینکه سرانه تولید مرکبات در کشور به 56 کیلوگرم رسیده است، گفت: تولیدات مرکبات کشور به ویژه استان مازندران قابلیت صادراتی و صنایع تبدیلی ندارد و از سوی دیگر سرانه مصرف مرکبات در ایران نیز حدود 48 کیلوگرم برآورد شده است.
وی ادامه داد: امروز مازندران در تولید مرکبات پرتقال به حد اشباع رسیده است که باید به مقوله فروش آن توجه جدی تری شود.
وی در عین حال به ضایعات 35تا 40درصدی مرکبات از تولید تا مصرف در استان مازندران اشاره کرد و بیان داشت :مازندران به تولید انبوه مرکبات رسید ،اما عرضه آن خرده فروشی است.
وی تجمیع فروش مرکبات در مازندران را مهم دانست گفت: به رغم اینکه تعاونی و تشکل های کشاورزی زیادی در استان شکل گرفته است ،اما حمایت های لازم از آنان انجام نمی شود.
رئیس اتحادیه باغداری مازندران با بیان این نکته که دولت باید از حالت بازرگانی محصولات کشاورزی خارج شود، گفت: البته فعالیت های ضعیف تشکل ها و تعاونی ها سبب می شود تا دولت وارد عمل شود.
باغات مرکبات استان مازندران شامل درختان پرتقال (تامسون – سانگین – بیروتی – سانگین ناول ) نارنگی ( انشو – کلمانتین – پیچ – یونسی ) لیمو شیرین و گریپ فروت است.
** تقسیم بندی باغداری مرکبات مازندران
از آنجاییکه شرائط آب و هوایی و زمین در مازندران برای کاشت درختان مرکبات فراهم است ،به طور کلی در بیشتر زمین های شهری و روستایی استان شاهد باغداری ' خود مصرفی ' هستیم.
گروه دومی که به عنوان تولید کننده مرکبات دراستان مازندران هستند ،باغداری در زمین های زیر هزار تا 2هزار مترمربع است که
علاوه بر خود مصرفی ، تولیدات آنان تا حدودی تعادل کننده و تکمیل کننده درآمد خانوارهای روستایی و شهری است.
بررسی ها نشان می دهد اغلب باغداری که در زمین های زیر هزار متر انجام می شود در واقع به دلیل قانون تقسیم ارث قطعه قطعه شد و باغداری در زمین های کم مساحت برای بسیاری از کارمندان و شهرنشینان و روستاییانی که برنجکاری شغل اصلی آنان است، نوعی تفریح ، خود مصرفی و تکمیل کننده درآمدی آنان محسوب می شود.
تولیدات مرکبات مازاد بر مصرف این گروه از باغداران نیز معمولا به صورت سفارشی بین دوستان و فامیلان و یا در بازار روزهای مختلف عرضه می شود.
**باغداری درآمد زا
باغداری درآمدزا ،توسط گروه سومی که دارای باغات مرکبات پنج هزار متر مربع تا بیش از 2هکتار در استان مازندران هستند ،انجام می شود.
بر اساس آمار و ارقام و بررسی های صورت گرفته ، در هر یک از گروه هایی که در استان مازندران باغداری مرکبات را انجام می دهند به باغداری حرفه ای توجهی نمی کنند.
عرضه و تقاضا همواره به عنوان یک قاعده مهم و تعیین کننده و عامل نوسانات قیمت کالا در بازار است و این شاخص در محصولات کشاورزی مازندران به دلایل مختلف از جمله رفتار های غیر حرفه ای کشاورزی سبب می شود تا دلالان برنده اصلی این بازار باشند.
در هر حال ،به رغم اینکه استان مازندران با ظرفیت 72نوع از تولیدات محصولات کشاورزی ،حدود ده و نیم درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص می دهد ،اما رفتار های غیر حرفه ای در زمینه های زیر ساختی، نهاده های کشاورزی ،فعالیت های فنی و مهندسی کشاورزی و بازارعرضه و تقاضا ،همچنان کشاورزی این خطه شمال ایران را مستعد بحران می کند.
خبرنگار: سید رضا هاشمی کروئی ** انتشار دهنده : سید محسن حسن نیا
6990/1899