مازند شورا: تا به حال تصور کردید اگر بخواهید از یک پیاده رو با چشم بسته عبور کنید با چند مانع برخورد می‌کنید و آیا این موانع را شمردید؟ از نخاله‌های ساختمانی تا دستفروشان و کاسبانی که اجناسشان را در پیاده رو می‌گذارند باعث شده تا گاه نتوانیم یک پیاده رو را بدون تغییر مسیر در یک خط مستقیم طی کنیم.
در ادبیات شهری به این نوع مزاحمت‌ها سد معبر گفته می‌شود که هر چند وقت یکبار شهرداری و ماموران شهرداری با متخلفان برخورد می‌کنند اما دوباره مشکلات باقی می‌ماند. اساسا سد معبر به معنی تضییع حقوق شهروندی است، ضمن اینکه این معضل به‌ویژه در نواحی شمالی شهر تهران به سنت تبدیل شده که کل پیاده‌رو را اشغال می‌کنند و حتی می‌تواند برای شهروندان خطرات جانی به‌دنبال داشته باشد.
چرا سد معبر؟
هاشم بروجردی که دستفروشی می‌کند با ریختن لباس‌های بچه‌گانه روی زمین امکان تردد را مشکل کرده، از او می پرسم چرا لباس ها را روی زمین ریختی هیچ کس نمی‌تواند رفت و آمد کند؟
•بررسی تطبیقی رفع سدمعبر
او با خونسردی جواب می‌دهد: بهتر، اینطوری هر کس که رد می‌شود مجبور است اینجا بایستد و لباسها را نگاه کند و گاهی هم خرید می‌کند. من مجبورم این کار را بکنم، شهرداری قرار بود به ما در ایستگاه مترو غرفه بدهد اما آنقدر گران بود که ناچار شدم اینجا فروشندگی کنم.
به جز او چند نفر دیگر هم عروسک و اجناس دیگری را در پیاده‌رو برای فروش گذاشتند. آنقدر زمین پر از این اجناس است که اصلا رنگ سنگ پیاده رو مشخص نیست و برای عبور از پیاده رو گاهی مجبور می‌شوی که از روی آنها هم رد شوی! این دستفروش می گوید: خوب اگر قصد خرید ندارید و پیاده‌رو جا نیست از خیابان رد شو!
از یک مغازه دار هم می‌پرسم که چرا اجناسش را بیرون از مغازه و در پیاده رو گذاشته است؟ او نیز می‌گوید که مغازه کوچک است و جایی ندارد، تازه اینطوری بیشتر به چشم مشتری می‌آید.
به نظر می‌رسد هر کس برای سد معبری که درست می‌کند دلیل قانع کننده‌ای دارد. اما هیچ کدام از این دلایل برای ماموران شهرداری که هر چند وقت یکبار گذرشان به یک محله می خورد قانع کننده نیست. ماموران شهرداری اجناس را توقیف می‌کنند و اجازه سد معبر نمی‌دهند. با این‌حال چون این برخوردها هر چند وقت یکبار شدید می‌شود، مردم هم از فرصت استفاده می‌کنند و سد معبر می‌کنند.
قانون چه می‌گوید؟
در دوره قبل شورای شهر، اعضای شورای شهر تهران، طرح‌هایی را برای مقابله با سد معبر دادند، اما آیا جلوگیری از سد معبر نیاز به قانون دارد یا اینکه با فرهنگ‌سازی و آشنایی مردم به حقوق شهروندی می‌تواند کمک کند؟
اسماعیل دوستی عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: سد معبر حقوق شهروندان را ضایع می‌کند و مطابق قانون، اشغال پیاده‌رو هنگام ساخت‌وساز به میزان یک‌سوم و تنها تا زمانی مجاز است که سقف اول زده شود بعد از آن مصالح باید به زیر سقف منتقل شده و پیاده‌رو آزاد شود. این درحالی است که اغلب این قانون رعایت نمی‌شود، به همین دلیل باید روی اجرای قانون تأکید بیشتری صورت گیرد.
او با بیان اینکه شهرداری در مسئله رفع سد معبر در ساخت‌وساز در مناطق یک و دو اقدامات خوبی انجام داده است، می‌گوید: اما کماکان این مشکل در مناطق دیگر شهر به‌ویژه کوچه‌های فرعی و حتی خیابان‌های اصلی به چشم می‌خورد، اما تا رسیدن به وضعیت عالی هنوز فاصله داریم.
او ادامه می‌دهد: به خاطر مقاومت سازندگان و مالکان نیاز است که توان بیشتری در این‌باره صورت گیرد. در هر حال پیشنهادهایی برای تقویت ممانعت از سد معبر در قالب یک بند به لایحه سد معبر به تصویب شورای شهر رسیده است.
او معتقد است که این کار نیاز به قانون و گرفتن و بردن ندارد و با آموزش اصلاح می‌شود و در این زمینه کافی است که رسانه‌ای مانند صدا و سیما برنامه سازی کند.
چاره کار چیست؟
وقتی از قمر فلاح جامعه شناس شهری درباره سد معبر می‌پرسم، یاد خاطره خودش می‌افتد و می‌گوید: پارسال زمستان هوا تاریک بود و از یک پیاده رو قدم زنان عبور می‌کردم و هیچ چراغی هم نبود که بتوانم جلو را ببینم، ناگهان پام داخل گودال رفت و به جوی آب افتادم و خیس آب شدم. مثل موش آب کشیده در آن سرما به زحمت خودم را به خانه رساندم.
او با بیان این تجربه تلخ ادامه می دهد: به نظر نمی‌رسد امکان حذف سد معبر از شهر تهران وجود داشته باشد، اما می‌توان آنها را ساماندهی کرد تا چهره شهر را خراب نکنند. او می‌گوید: در همه جای شهر امکان ایجاد بازارهای محلی کوچک وجود دارد و می‌توان با شناسایی این نقاط مانع از سد معبر شد و به احیاء دوباره مفهوم پیاده‌رو کمک کرد.
او با تاکید بر اینکه بی‌شک شهرداری متولی این امر است می‌گوید: اما مسلماً هیچ وقت به تنهایی قادر نخواهد بود این معضل دیرین را حل کند و مشارکت شهروندان لازم است.
این جامعه شناس شهری به شهروندان می‌گوید: باید به شهروندان یاد بدهیم که سد معبر چه خطراتی می‌تواند داشته باشد و تنها برای راحتی خود دیگران را به عذاب نیندازند.
بررسی سد معبر از دیدگاه فقها
چند سال پیش یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در یک مقاله تخصصی به بررسی فقهی معضل سد معبر پرداخت.
در این مقاله دکتر محسن رزمی با بررسی حکم تکلیفی سد معبر، درباره اینکه آیا این موضوع صرف‌نظر از آسیب‌های جانی یا مالی که بر شهروندان وارد می‌کند، جایز است یا خیر، به بیان استفتائات و نظر برخی فقها و آیات عظام پرداخته است.
در مقاله «بررسی فقهی سد معبر»، دکتر رزمی با اشاره به فرهنگ عامه، سد معبر را یکی از امور رایج و متداول عنوان می‌کند که از سوی برخی افراد انجام می‌شود.
بررسی سد معبر از منظر حکم تکلیفی و حکم وضعی آن بخش دیگری از این نوشتار است که نویسنده در ابتدا اشاره‌ای به چند استفتا از حضرت امام خمینی(ره) دارد.
در یکی از این استفتائات درباره حکم پارک کردن وسایل نقلیه و نیز گِل درست کردن در کوچه و خیابان یا ریختن مصالح ساختمانی پرسیده شده است که در پاسخ آمده است: اگر باعث سد معبر یا مزاحمت عابران نباشد، اشکال ندارد و گرنه جایز نیست.
همچنین در یکی دیگر از استفتائات حضرت امام(ره)، سوال شده است که برخی مغازه‌ها برای عرضه بیشتر، قسمتی از اجناس مغازه‌شان را در کنار پیاده‌روها یا خیابان قرار می‌دهند و همچنین برخی دستفروشان، گاری‌دستی یا چرخ یا وانت‌بارشان را در محل عبور مردم در پیاده‌رو، خیابان یا کوچه مستقر می‌کنند، چنانچه این کار مغایر با مقررات شهرداری باشد یا مزاحم عبور مردم یا باعث سد معبر شود، از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
طبق نظرامام خمینی(ره) این کار جایز نیست.
اما در بخش دیگری از این استفتائات، آیت‌ا… فاضل لنکرانی درباره جایز بودن یا نبودن سد معبر گفته است: سد معبر اگر مخالف مقررات جمهوری اسلامی‌ایران باشد یا باعث اذیت و آزار و مانع رفت و آمد عابران شود، حرام است. شهروندان – زهرا تالانی