مازند شورا: وجود ظرفیت‌های بدون استفاده بسیار در بخش‌های کشاورزی و صنعت در استان مازندران موضوعی است که با وجود اقدامات و برنامه‌های ارائه شده هنوز راهکار مؤثری برای استفاده از این توانمندی‌‌ها اجرایی نشده است.

درحالی که بررسی‌ها نشان می‌دهد، توجه به این ظرفیت‌ها‌ می‌تواند زمینه‌ساز تأمین نیاز کشور به بسیاری از کالاهای اساسی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر و رونق صادرات باشد.

فرایندی که تحقق این امر شکل‌گیری برخی زیر‌‌ساخت‌ها در تولید و فرآوری محصولات کشاورزی و تحول اساسی در بخش صنایع غذایی است.

به طور کلی ایجاد و تقویت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در استان مستعد مازندران از جمله محورهای اساسی برای رونق این بخش است، اما در سال‌های گذشته توجه چندانی به مشکلات طرح‌های نیمه تمام یا ایجاد واحد‌های جدید و مدرن در کنار مراکز تولید نشده است.

اگرچه آمارها از سهم غالب بخش کشاورزی در اقتصاد مازندران حکایت دارد؛ با این وجود نبود صنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته‌بندی مناسب در کنار مراکز تولید موجب شده است تا امکان بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های خدادادی در این بخش فراهم نبوده و بسیاری از تولید‌کنندگان از انگیزه کافی برای ادامه تولید و عرضه برخی محصولات کشاورزی برخوردار نباشند که اپیدمی تغییر کاربری اراضی مستعد استان را به عنوان مهمترین تهدید اقتصاد کشاورزی در مازندران باید در همین راستا ارزیابی کرد.

نگاهی گذرا به فرایند تولید محصولات کشاورزی در مازندران نشان می‌دهد که نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در کنار مشکلات موجود در زمینه حمل‌ونقل و تنظیم بازار تولیدات این بخش موجب شده است تا اشتغال و تولید در بخش کشاورزی استان فاقد ارزش افزوده و جذابیت لازم برای سرمایه گذاری باشد.

 کمبود صنایع بسته‌بندی خلا مهم بخش کشاورزی در مازندران

 رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در ساری، کمبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی مناسب در این استان را از مشکلات جدی در صادر نشدن محصولات کشاورزی مازندران اعلام کرد.

رضا عظیمی گفت: ایجاد صنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته‌بندی در توسعه بخش کشاورزی نقش دارد، اما کمبود این صنایع در مازندران یکی از خلأهای بخش کشاورزی استان است.

وی با اشاره به مزایای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی، افزود: صنایع تبدیلی و تکمیلی سبب افزایش بهره‌وری تولید و درآمد کشاورزان شده و زمینه‌ساز اشتغال جدید می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، ایجاد صنایع تبدیلی و بسته‌بندی و ایجاد سردخانه‌های بزرگ و محصولات کشاورزی را عامل مهمی در فرآوری محصولات کشاورزی دانست و افزود: با تبدیل و فرآوری محصولات کشاورزی ضمن تولید مواد غذایی و سایر فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، امکان نگهداری و حمل و نقل آسان محصولات فراهم می‌شود.

عظیمی، افزایش صنایع تبدیلی و تکمیلی با ایجاد فرآیندهای فرآوری در بسته‌بندی با همکاری و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در استان را از مؤثرترین اقدام‌ها در کاهش حجم ضایعات محصولات کشاورزی مازندران بیان کرد و گفت: توسعه صادرات، ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی، تنظیم بازار و ثبات قیمت‌ها از دیگر مزایای صنایع تبدیلی و تکمیلی است.

وی به شاخص بهره‌وری و سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در مازندران اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون میانگین کشوری در سطح زیرکشت محصولات کشاورزی 75 صدم درصد بوده و این رقم در مازندران 1.35 درصد است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، ارزش تولید محصولات کشاورزی در این استان را 10.5 درصد به کل کشور اعلام کرد و ادامه داد: مازندران هم‌اکنون در 15 محصول کشاورزی در بخش‌های دام و طیور، شیلاتی، زراعی و باغی رتبه نخست کشور را دارد.

 * فقدان نظام عرضه و بازاریابی

 به طور کلی بررسی‌ها نشان می‌دهد که تولید‌کنندگان محصولات کشاورزی از یک سو به‌دلیل نبود نظام عرضه و بازاریابی مناسب پس از نوسان قیمت‌ها ناچار به عرضه تولیدات خود به کمترین قیمت یا حتی برداشت نکردن محصول شده و از سوی دیگر مصرف‌کنندگان به‌دلیل کاهش عرضه برخی محصولات و افزایش قیمت‌ها با زیان مواجه می‌شوند که نمود عینی این موضوع را می‌توان در نوسان فصلی قیمت محصولاتی مانند مرکبات مشاهده کرد.

اگرچه ایجاد صنایع تکمیلی در جوار مراکز تولید محصولات کشاورزی راهکاری برای جلوگیری از زیان تولید‌کنندگان و فراهم کردن بستر مناسب برای صادرات این محصولات است اما اقدامات انجام شده در سال‌های اخیر قادر به پاسخگویی به این نیاز نبوده است.

روندی که موجب شده است تا سطح زیرکشت بسیاری از محصولات کشاورزی از سیاست‌های بازار و قیمت این محصولات تأثیر پذیرفته و هر ساله متغیر باشد.

همچنین با کاهش سطح زیرکشت و کاهش عرضه، همواره واردات به‌عنوان نخستین گزینه برای تأمین نیاز بازار داخلی مطرح بوده است اما به راستی بهتر نیست به جای واردات بی‌رویه محصولات کشاورزی برای تأمین نیاز بازار داخل، با حمایت از تولید و فرآوری این محصولات انگیزه لازم برای تولید‌کنندگان داخلی و تنظیم کارآمد بازار فراهم شود؟

 به اعتقاد کارشناسان به‌دلیل مشکلات وسایل حمل‌ونقل و نامناسب بودن بسته‌بندی محصولات کشاورزی میزان ضایعات در این بخش بسیار چشمگیر است به نحوی که به‌دلیل نامناسب بودن حمل‌ونقل، 10 درصد محصولات کشاورزی به ضایعات تبدیل شده و محدود بودن امکانات بسته‌بندی در این بخش نیز ضایعات 20 درصدی محصولات کشاورزی را به‌دنبال داشته است.

* تولید 70 نوع محصول بدون بسته‌بندی مناسب

 از سوی دیگر به‌دلیل نبود بسته‌بندی مناسب، مصرف‌کننده نیز با خرید بیش از حد محصولات کشاورزی و استفاده نکردن به‌موقع، در ایجاد ضایعات نقش دارد.

در واقع کافی نبودن وسایل نگهداری خانگی و ناهماهنگی مصرف واقعی در خانواده از عوامل مؤثر در افزایش ضایعات بخش کشاورزی است.

با وجودی که استان مازندران در تولید 70 نوع محصول کشاورزی جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشور به خود اختصاص داده است اما فقدان برنامه‌ریزی موثر و عدم سرمایه‌گذاری کارآمد موجب شده تا چرخه اقتصاد کشاورزی در مازندران فاقد جذابیت لازم باشد در حالی‌که تجربه دنیا نشان داده است توجه به صنایع تبدیلی علاوه بر نقش مؤثر در اشتغال‌زایی بیشتر و جلوگیری از مهاجرت تولید‌کنندگان به شهرها، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری ارزش افزوده بیشتر در بخش‌های صنعت و کشاورزی باشد.

آسیب‌شناسی اقتصاد کشاورزی در مازندران نشان می‌دهد که با وجود اثبات نقش صنایع بسته‌بندی و چاپ به‌عنوان یکی از محورهای مهم تحقق کشاورزی پویا، متأسفانه در این بخش نیز تا کنون اقدامات قابل توجهی صورت نگرفته و فعالان این بخش قادر به تأمین نیاز عرضه‌کنندگان محصولات مختلف نبوده‌اند.

به طور کلی یکی از اهداف پیش‌بینی شده در سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در سال 1404 هجری شمسی برخورداری از سلامت، رفاه و امنیت غذایی است.

برای دستیابی به این هدف قانون‌گذار دولت را مکلف کرده برنامه توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشور را با محوریت خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی، تأمین امنیت غذایی، اقتصادی کردن تولید و توسعه صادرات محصولات کشاورزی، ارتقا و رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی حداقل به میزان 5/6 درصد و کاهش 50 درصدی ضایعات در بخش کشاورزی را تهیه و اجرا کند.

براین اساس راه‌اندازی نظام تضمین کیفیت محصولات کشاورزی، کاهش ضایعات مربوط به تولید و مازاد ظرفیت، کاهش ضایعات در مراحل مربوط به تأخیرهای زمانی عملیات پس از برداشت، حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی‌ و نگهداری، جلوگیری از تولید محصولات معیوب و ارتقای مواد تغذیه‌ای در کشور از فعالیت‌های محوری کاهش ضایعات محصولات بخش کشاورزی قلمداد شده است.

باتوجه به این مفرو‌ض‌ها باید گفت: ارائه تسهیلات لازم نظیر اعتبارات بانکی مناسب به سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه صنایع تبدیلی، مدرن‌سازی سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای و نیز بهره‌گیری از روش‌های بسته‌بندی مطابق با سلیقه مصرف‌کننده و همچنین جلوگیری از وادات بی‌موقع و بی‌ضابطه و تعیین قیمت تضمینی محصولات تولیدی از جمله اولویت‌هایی است که می‌تواند با کاهش ضایعات بر ارزش افزوده بخش کشاورزی بیفزاید./کوروش غفاری چراتی