مازند شورا: در این نشست که به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد، دکتر مهدی طالب، استاد دانشگاه تهران، دکتر علی نوذرپور، رییس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرسازی ایران و دکتر حسین ایمانی جاجرمی، استاد دانشگاه تهران به ارزیابی عملکرد شوراهای شهر پرداختند.
شوراهای محلی؛ حلقه مفقوده میان مردم و شوراهای شهر
نخستین سخنران نشست، دکتر مهدی طالب بود که با اشاره به پیشینه شکل‌گیری شوراهای شهر گفت: در بدو تشکیل شوراها چند دیدگاه اصلی درباره آن در وزارت کشور به وجود آمد؛ دیدگاه‌هایی که هنوز کماکان تا حدودی باقی مانده‌اند.
گروهی معتقد بودند بسیاری از وظایف شهری به شوراها منتقل خواهد شد و وزارت کشور نقش کمرنگ‌تری ایفا خواهد کرد و گروه دیگری معتقد بودند نقش ذاتی و حاکمیتی وزارت کشور با تشکیل شوراها تغییری نخواهد کرد و همچنان مانند گذشته پر رنگ باقی خواهد ماند اما به اعتقاد این گروه با تشکیل شوراها وزارت کشور دیگر نقش جانشینی نخواهد داشت. منظور از نقش جانشینی این بود که در صورتی که شوراها تشکیل نمی‌شدند، وزارت کشور می‌توانست به عنوان جانشین شوراها ایفای نقش کند.
اما دیدگاه دیگری نیز وجود داشت و آن این بود که شوراها به عنوان ابزار دولت شکل گرفته‌اند؛ یعنی در جاهایی که دولت نمی‌تواند به دلایل مختلف در حوزه محلی حضور پررنگی داشته‌باشد، شوراها به دولت کمک کنند.
همچنین گروه دیگری معتقد بودند که شوراها تشکیل شده‌اند تا همه امور محلی از سیاست‌گذاری تا برنامه‌ریزی و اجرا را برعهده بگیرند. این گروه بر این باور بودند که شوراها شخصیت حقیقی مستقلی دارند و مشروعیت و حاکمیت آنها بر امور محله به واسطه آرا مردم است.
این استاد دانشگاه تهران، دیدگاه‌های یاد شده را ناشی از مناسبات دوگانه‌ای دانست که درقانون شوراها وجود دارد. به گفته وی درقانون از یکسو شوراها به عنوان بازوی مشورتی سازمان‌های دولتی مورد توجه قرار گرفته‌اند و از سوی دیگر از آنها خواسته‌شده برای حل نیازهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، عمرانی، رفاهی و ... طرح داده و روی اجرای درست آنها نظارت و مدیریت داشته و حتی در صورت تخلف برخورد کنند.
او شوراها را به موجودی ناقص الخلقه تشبیه کرد و گفت: نخستین مشکل شکل‌گیری شوراها در این بود که شوراهای محلی نادیده گرفته شدند. به عبارت دیگر درحالی که هنوز شوراهای محلی تشکیل نشده بودند، شورای شهر شکل گرفت. شوراهای شهری باید نمایندگان مردم در امور محلی باشند اما در شهری مانند تهران یا سایر شهرهای بزرگ و متوسط کشور، تعداد محدودی به عنوان نمایندگان مستقیم مردم وارد شورای شهر می‌شوند؛ در حالی که قادر به تعامل کافی با مردم نیستند و نمی‌توانند نقش محلی ایفا کنند.
دکتر طالب افزود: گمشدهای بین مردم و شوراهای شهر وجود دارد و آن شوراهای محلی هستند. البته شوراهای محلی که تصمیم‌های آنها در شورای شهر وتو نشود و بتوانند به نظر مردم به معنای واقعی توجه کرده و خواسته‌ها و نیازهای آنها را برطرف کند. چنانچه دراصل 103قانون اساسی هم آمده است که همه مقامات کشوری اعم از بخشدار، استاندار، فرماندار و غیره در حدود وظایف و اختیارات شورا موظف به تبعیت از شورا هستند. اما در عمل متاسفانه به جای اینکه شورای استان بر استاندار نظارت داشته‌باشد و نقش قانونی خود را ایفا کند، مصوبات شورا توسط مقامات دولت بررسی شده و در آنجا وتو می‌شود.
همچنین براساس اصل 101قانون اساسی، شورای عالی استان‌ها که عالی‌ترین حلقه شورای عالی کشور است، می‌تواند به‌طور مستقیم (برای پیشگیری از تبعیض در تقسیم امکانات کشور) طرح به مجلس بدهد؛ به همین دلیل اگر دولت بودجه‌ای را تنظیم کند، ابتدا باید به شورای عالی استان‌ها برود و بعد به مجلس فرستاده شود.
با این حال، به گفته دکتر طالب وجود همین موجود ناقص‌الخلقه با همه کاستی‌هایش بهتر از نبودش است و اگر هرگز شوراها تشکیل نمی‌شدند به طور حتم امروز وضعیت شهرداری‌ها و دهیاری‌های ما بسیار بدتر بود؛ چرا که اراده دولت بر کل کشور و مشکلات موجود در مدیریت ملی به شهرها و روستاها منتقل می‌شد.
دولت و شهرداری‌ها شوراها را به بازی نمی‌گیرند
در ادامه نشست دکترعلی نوذرپور، ریس هیات مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران با اشاره به این که در ایران شوراها فقط یک بازوی مشورتی هستند، گفت: ما نمی‌توانیم شوراهای ایران را با کشورهایی مانند فرانسه مقایسه کنیم؛ چرا که در ایران همه چیز در فضای دولتی قرار دارد و شوراها قدرت تصمیم‌گیری ندارند و تنها شورای عالی استان‌هاست که می‌تواند تصمیم‌های خود را در قالب طرح - و نه لایحه - ارائه کند.
دکترعلی نوذرپور بابیان این که دموکراسی در فرهنگ ما جایگاهی ندارد، گفت: سلسله مراتب در شوراها به نحو منطقی مشخص نشده است و شورا هرگز نمی تواند شهرداری را مجبور به کاری کند، شوراها امروز در کشور ما فقط نقش مشورتی دارند اما حتی در عمل این نقش را هم به درستی نمی‌توانند ایفا کنند. شوراها نمی‌توانند کوچکترین مصوبه‌ای داشته‌باشند و حتی اگر هم بتوانند به راحتی مورد سوء استفاده افراد سودجو قرار خواهند گرفت. هم اکنون می دانم که در یکی دو شهر، همسر افراد بساز و بفروش عضو شورای شهر هستند و این افراد هر کاری بخواهند در جهت منافع خودشان انجام می‌دهند.
عملکرد نامناسب شوراها ناشی از انتخاب سطحی مردم است
سومین سخنران نشست "شوراهای شهر در ترازوی نقد" دکتر حسین ایمانی جاجرمی، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران بود که برخلاف عقیده دو سخنران دیگر تصریح داشت: شوراها چندان هم بدون قدرت نیستند، بودجه و رسانه‌ها و سایر امکاناتی که در اختیار شوراها قرار دارد، پتانسیل مهمی است اما اگر درست از این پتانسیل بهره برداری نمی‌شود باید درباره آن چاره اندیشی کرد و شاید اشکال را باید در کیفیت زندگی مدنی و ویژگی‌های اجتماعی ما پیدا کرد.
وی با تاکید بر اینکه مردم ما چندان برای انتخاب افراد موثر در شوراها وقت نمی‌گذارند و گاهی انتخاب‌هایشان به قدری سطحی است که تنها براساس مشخصات ظاهری به فردی رای می‌دهند، گفت: تا زمانی که مردم ضعیف باشنده، اعتماد اجتماعی در کشور پایین باشد و مردم تمایلی به عضویت در انجمن‌های داوطلبانه نداشته باشند، شوراها نیز ریشه‌های اجتماعی قدرتمندی نخواهند داشت و طبیعی است که ضعیف عمل می کنند.
از سوی دیگر با توجه به تجربه سایر کشور می بینیم که دولت‌ها هرگز نمی توانند به تنهایی همه مشکلات را حل کنند و دولت باید برای اداره امور کشور دست یاری به سمت جامعه مدنی و بخش خصوصی دراز کند و تشکیل شوراها و سراهای محله گام‌های نخستینی در همین زمینه بوده‌است. اما نکته مهم این است که برای ایجاد هر تغییری در سیاست ابتدا باید زیربنای اجتماعی مناسب برای آن را درست کرد در غیر این صورت آن تغییر نه تنها مفید نخواهد بود، بلکه به ضد خود تبدیل شده و نتیجه معکوس می‌دهد.