مازند شورا: دقیقا، زمانی که کشور خود را برای انتخابات ریاست جمهوری یازدهم آغاز می‌کند؛ در سایه این واقعه مهم سیاسی انتخابات دیگری نیز در کشور اتفاق می‌افتد که چندان مورد توجه تحلیل گران و رسانه ها قرار نگرفته است. هرچند انتخابات شورای شهر در سطح و بُعد، قابل مقایسه با انتخابات ریاست جمهوری نیست اما از منظری دیگر این انتخابات اهمیتی دوچندان می باید.
اهمیت این انتخابات از آن جهت است که بسیاری از تحلیل گران پیروزی در آن را دروازه پیروزی برای مجلس و دولت در عرصه سیاسی ایران می‌دانند، از این رو انتخابات شورای شهر و روستا از چند جهت مهم و درخور توجه است: عضویت در شورای شهر با پذیرفتن منصب نمایندگی در مجلس تنافی ندارد یعنی افراد همزمان که عضو شورای شهر هستند می توانند برای مجلس کاندیدا شوند.
باتوجه به ظرفیت هایی که قانون در سطح شهری و محلی برای شورای شهر و روستا تدارک دیده، می توان با بالا بردن خدمات و رضایتمندی، بستری را برای مدیریت افکار عمومی فراهم ساخت و از آن برای ورود به سایر ارکان نظام بهره جست. ظرفیتی که آقای احمدی نژاد آن را به خوبی دریافت و خلف او یعنی آقای قالیباف بر آن طریق می‌رود.
به عبارت دیگر شورای شهر و روستا بستری برای تمرین ورود به سایر عرصه های قدرت سیاسی می باشد و از آن جهت که دریچه‌ی همکاری با نظام سیاسی می‌باشد قابل توجه و تأمل است.
از این رو مناسب است در تحلیلی مجزا به انتخابات شورای شهر چهارم که همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار می شود بپردازیم و آرایشی که جریان‌ها و گروه‌های سیاسی برای آن انجام می‌یابند را مورد بررسی قرار دهیم.البته قبل از آن باید مروری بر بستر قانونی این انتخابات، دوره های مختلف انتخابات شورای شهر در کشور و جناح‌های پیروز در آن داشته باشیم.
مروری بر انتخابات گذشته شورای شهر
اصل یکصدم فصل هفتم قانون اساسی مصوب 1368 صراحتا به نهاد شورای شهر و روستا اشاره داشته و بیان می‌کند: (برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم باتوجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان یا نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند. شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و حدود وظایف و اختیارات و نحوه انتخاب و نظارت شوراهای مذکور و سلسله مراتب آنها را که باید با رعایت اصول وحدت ملی و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی و تابعیت حکومت مرکزی باشد قانون معین می‌کند...)
هرچند در متن قانون اساسی به انتخابات شورای شهر و روستا اشاره شده بود اما ساز و کار اجرایی آن عملا در دوره اصلاحات و در ورای شعارهای جامعه مدنی و مردم سالاری دولت هفتم و اولین دوره آن در سال 1377 انجام گرفت، به عبارت دیگر این بخش از قانون اساسی در دوره اصلاحات زنده شد؛ تا قبل از دولت اصلاحات کشور به دلیل وقوع جنگ تحمیلی شرایط برگزاری این انتخابات را نداشت؛ هرچند اصلاحات بذر این عمل را نشاندند اما در عمل بهره‌ی آن را اصول گرایان برای بازگشت دوباره به قدرت بردند.
اگر به روند قدرت یابی دو جناح مطرح در کشور یعنی اصول گرایان و اصلاح طلبان در نیمه دوم دهه هفتاد و دهه هشتاد نگاهی داشته باشیم در می‌یابیم که پله اول موفقیت جناح‌ها سیاسی مطرح در کسب مناصب سیاسی و ورود به ارکان نظام از همین انتخابات یعنی انتخابات شهر و روستا شروع شده است. اصول گرایان وقتی که از تمامی ارکان نظام خارج شدند، قدم اول را با پیروزی در انتخابات شورای شهر تهران برداشتند و توانستند با پیروزی در انتخابات شورای شهر،زمینه را برای ورود سایر اصول گرایان در دولت و مجلس فراهم سازند و درست زمانی که بین اصول گرایان برای انتخابات شورای شهر سوم اختلاف جدی پیش آمد، حدود نیمی از کرسی این شورا در تهران نصیب رقیب آنان یعنی اصلاح طلبان شد.
اولین دوره
اولین دوره‌ی انتخابات شورای شهر و روستا در اسفند 1377 یعنی یک سال بعد از ریاست جمهوری سید محمد خاتمی برگزار شد و با حاشیه های فراوانی همراه بود.
در اولین دوره انتخابات شورای شهر اصلاح طلبان به پیروزی رسیدند، هرچند تعیین دقیق جناح پیروز در این انتخابات کمی مشکل می‌نمایاند اما اگر به نتایج آن در شهرهای مهمی چون تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و ... توجه داشته باشیم پیروز اولین دوره انتخابات شورای شهر و روستا، جناح اصلاح طلبان بودند.
اختلافات داخلی اصلاح طلبان دامن گیر آنان شد و باعث شد تا شورای شهر تهران در اولین دوره تأسیس خود از سوی هیأت مرکز حل اختلاف و با نظر مساعد دولت اصلاحاتمنحل اعلام شود، اختلافی که اصول گرایان از آن بیشترین بهره را برای تقویت خود بردند.
دومین و سومین دوره
در انتخابات شورای شهر دوم اصول گرایان توانستند با تقویت خود و تشکیل جریان جدید با عنوان ائتلاف آبادگران جوان کرسی‌های شورای شهر دوم را فتح کنند، در دور سوم این انتخابات نیز اصول گریان توانستند با کسب یک کرسی بیشتر به پیروزی حداقل برسند و به آن اکتفا کنند.
آرایش سیاسی جریان های سیاسی در انتخابات شورای شهر
هرچند بیشتر تحلیل‌ها و گمانه زنی‌ها در خصوص آرایش سیاسی جریانهای سیاسی در خصوص انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری است اما می‌توان از ورای موضع گیری ها و رسانه های طیف‌های مختلف دو جناح سیاسی کشور آرایش آنان را برای انتخابات شورای شهر و روستا تحلیل و دسته بندی نمود.
اصول گرایان
بی‌شک مدعی اصلی پیروزی در هر دو انتخابات سال 92 اصول گرایان هستند اما آنها نیز در بین خود به طیف‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. از بین طیف‌های مختلف اصول گرایی اعم از جبهه پایداری، حامیان دولت، نزدیکان قالیباف و سنتی‌ها، به نظر می‌رسد رقابت در بین دو گروه نزدیکان قالیباف و نزدیکان احمدی نژاد بیش از پیش خود را بروز بدهد. دو فردی که طعم شهردار بودن بر کلان شهری چون تهران را چشیده اند.
سنتی‌ها جبهه‌ی اصول گرایی چندان اعتقادی به انتخابات شورای شهر و روستا ندارند و سوابق آنان در انتخابات سه دوره گذشته نشان می‌دهد که حضوری فعال در این انتخابات نداشته اند اما طیف جدید و جوان اصول گرایی اهل برنامه ریزی و حضور فعال در این دست از انتخابات بوده و باعناوینی نظیر ائتلاف آبادگران، رایحه خوش خدمت، جبهه پیشرفت و عدالت و ... قصد حضور در انتخابات دور چهارم شورای شهر دارند، رقابت نیز بین همین گروه‌ها خواهد بود. رقابت بین احمدی نژاد و قالیباف.
1- طیف دولت (جریان منتسب به احمدی نژاد)
مسئولیتی که باعث معرفی احمدی نژاد نزد افکار عمومی شد؛ مسئولیت شهرداری تهران بود، مسئولتی که راه را برای رسیدن او به ریاست جمهوری هموار کرد. از این رو دولت به شهرداری ها و علی الخصوص شهرداری تهران به عنوان یکی از مراکز اصلی قدرت می‌نگرد و هرگز موافق چشم بستن نسبت به این جایگاه حساس نیست.
دولت احمدی نژاد در مراوادت خود با شهرداری تهران نشان داده که جایگاه این مرکز حساس را به خوبی می‌داند و خود از همین نردبان ترقی به ریاست جمهوری رسیده است. دولت نهم به شدت با رسیدن قالیباف رقیب سرسخت و دیرینه احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری به جایگاه ریاست شهرداری تهران، مخالف بوده و تمام توان خود را برای عدم شهردار شدن قالیباف به کار بست اما رأی طلایی مهدی چمران قالیباف را شهردار تهران ساخت. رأیی که باعث دلگیری احمدی نژاد از چمران و بعد از آن حضور کمرنگ چمران در دولت شد.
علاوه بر اینکه دولت راضی به روی کار آمدن رقیب خود در شهرداری تهران نیست و تلاش می‌کند تا راه دوباره رابر او ببندد و زمینه برای برای روی کارآمدن گزینه‌ای همفکر فراهم سازد؛ باید به این تحلیل این نکته را نیز اضافه نمود که شهرداری تهران می‌تواند یکی از گزینه های احمدی نژاد برای بعد از ریاست جمهوری باشد. منصبی که قبلا آن را تجربه کرده و خوب می‌داند که منصبی با ظرفیت‌های بسیار است. از این رو جریان نزدیک به دولت برای انتخابات شورای شهر برنامه داشته و تصاحب آن را یکی از اهداف سیاسی خود بر می‌شمارند.
2- طیف جبهه پیشرفت و عدالت (جریان منسب به قالیباف)
از جمله طیف‌های جناح اصول گرا که خود را برای تصاحب کرسی های شورای شهر آماده می‌کنند؛ طیف جبهه پیشرفت و عدالت یا جریان نزدیک به قالیباف هستند. این طیف به دو دلیل درصدد کسب این کرسی هاست.
1- در صورت پیروزی قالیباف در انتخابات ریاست جمهوری، منصب شهرداری تهران به فردی ازهمین جریان برسد تا هم درگیری و اختلاف بین دولت و شهرداری کم شود و هم از ظرفیت و بستر شهرداری تهران برای انتخابات بعدی استفاده شود.
2- درصورت عدم کسب منصب ریاست جمهوری حضور این جریان در شهرداری تهران تداوم داشته باشد تا زمینه را برای انتخابات بعدی فراهم سازد.
به عبارت دیگر اهمیت این انتخابات حتی از ریاست جمهور هم مهمتر است چراکه در صورت پیروزی در انتخابات شورای شهر، پیروزی‌های دیگر محتمل است اما پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری لزوما زمینه را برای پیروزی های بعدی فراهم نمی‌سازد. از این رو باید برای پیروزی در انتخابات شورای شهر نیرویی مضاعف و دوچندان هزینه نمود.
اصلاح طلبان
هرچند اصلاح طلبان به حضوری حداقلی در انتخابات ریاست جمهوری می‌اندیشند اما بی‌شک آنان به انتخابات شورای شهر نگاهی حداقلی نداشته و با افقی بلندتر درصدد حضور فعال در این انتخابات هستند. آنان خود را صاحبان اصلی انتخابات شورای شهر می دانند و برای آن برنامه دارند چراکه معتقدند انتخابات شورای شهر نماد مردم سالاری بوده و ره آورد دولت اصلاحات است.
اما در اصلاح طلبان نیز مانند اصول گریان تمامی طیف‌ها برای شرکت در این انتخابات حضور فعال ندارند. بزرگان این طیف یعنی مجمع روحانیون مبارز از حضور در انتخابات شورای شهر به عنوان کاندیدا طفره می‌روند و آن را خارج از وظیفه‌ی ذاتی خود می‌دانند. اما جریانهای تکنوکرات این جناح به دلیل خاستگاه فن سالاری که دارند همواره در این انتخابات حضور داشته‌اند. چراکه عرصه‌ی مدیریت شهری بیش از آنکه وابسته به جریانهای سیاسی باشد نیازمند تخصص در حوزه‌های مختلف شهری است. و در حقیقت رقابت بین متخصصین است.
1- جریان کارگزاران
به طور کلی این طیف از اصلاح طلبان سابقه‌ای طولانی در شهرداری‌ها دارند و ریشه آن به دولت سازندگی، شهرداری تهران در این دوره و سر سلسله کارگزرانی‌ها یعنی غلامحسین کرباسچی باز می‌گردد. همچنین بستری که دولت سازندگی به این دسته از فن سالارن داد را نیز نباید از تحلیل فراموش کرد. این طیف از اصلاح طلبان در دور اول و سوم انتخابات شورای شهر حضوری فعال داشتند. محمد علی نجفی نیز از جمله اعضای راه یافته به شورای شهر سوم در تهران بود که سابقه‌ای برجسته در حزب کارگزاران اسلامی دارد.
2- حزب اعتدال و توسعه
این طیف از اصلاح طلبان تا حل خود را کمتر در معرض افکار عمومی و آرای مردم گذاشته اند و بیشتر مناصب انتصابی را از دولت‌های سازندگی و اصلاحات دریافت کرده اند. دکتر محمدخان وزیر اقتصاد دولت سازندگی و محدباقر نوبخت از جمله شخصیت های برجسته ی این حزب هستند، هر چند تحرک رسانه ای خاصی از این طیف از اصلاح طلبان تا حال رصد نشده اما آنان را می توان در لیست فعالین انتخابات شورای شهر از جناح اصلاح طلبان اضافه کرد.
3- وزرای دولت اصلاحات
سابقه نشان داده که در ایران، برخی از جریانهای سیاسی محفلی از بدنه دولت‌های مستقر شکل می‌گیرند و در صورت کار تشکیلاتی تبدیل به حزب می شوند. وزاری دولت اصلاحات نیز بعد از این دولت خود را برای ورود به انتخابات مجلس یا شورای شهر آماده کردند؛ از جمله این شخصیت‌ها پزشکیان نماینده مردم تبریز در مجلس هشتم و نهم و احمد مسجد جامعی، معصومه ابتکار در شورای شهر سوم تهران بوده است.
به نظر می رسد که از جمله طیف‌های سیاسی اصلاح طلب فعال در انتخابات شورای شهر؛ طیف دولت اصلاحات خواهند بود؛ چراکه این دسته از افراد حداقل در شهر تهران دارای بستر رأی خوبی هستند.
جمع بندی:
انتخابات شورای شهر و روستا به دلیل بسترهای مختلفی که برای مدیریت افکار عمومی و بعد از آن زمینه مناسب برای ورود به دولت و مجلس دارد از سال 1377 مورد توجه جریانهای سیاسی بوده است.
در انتخابات شورای شهر چهارم که همزمان با انتخابات شورای ریاست جمهوری یازدهم برگزار می‌شود؛ بخش هایی از دو طیف خود را برای کسب پیروزی آماده می‌کنند. گروه‌هایی که هریک ویژگی‌هایی خاص خود را دارند./ دیدبان