مازند شورا: در حالی که از 45 شهر تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب شهری مازندران، تنها ۷ شهر دارای طرح اجرایی فاضلاب هستند، ورود فاضلاب به دریا موجب بالا رفتن آلودگی میکروبی در سواحل شده و به عرصه‌های جنگلی نیز نفوذ کرده است.
در میان مشکلات مختلف زیست محیطی، آلودگی‌های ناشی از دفع نادرست فاضلاب‌های شهری و صنعتی موضوعی است که در سال‌های اخیر توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرده است تا جایی که سازمان ملل سال 2008 را به نام سال «دفع بهداشتی فاضلاب» نام‌گذاری کرد.
اواخر قرن ۱۷ میلادی برای اولین بار در جهان سیستم جمع آوری فاضلاب " اگو" به صورت زیرزمینی در شهر پاریس و به طول ۱۶ کیلومتر ایجاد شد. تا سال ها قبل که جمعیت چنین افزایش نیافته بود هدف از ایجاد سیستم‌های قدیمی دفع فاضلاب‌ها تنها دور کردن آلودگی از مناطق مسکونی بود اما امروزه جمع آوری فاضلاب‌ها از یکسو به دلیل محدودیت منابع آب به عنوان یک عنصر حیاتی و از سوی دیگر به دلیل امکان گسترش بیماری‌های ناشی از آلودگی فاضلاب قابل توجه است.
در ایران نیز در گذشته دفع فاضلاب به طور سنتی بر اساس سطح آب زیرزمینی و یا نفوذپذیری زمین انجام می‌شد. به این ترتیب که در مناطقی که سطح آب زیرزمین پایین بوده، برای جذب فاضلاب از حفر چاه‌های جذبی استفاده می‌شد. در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا بوده یا زمین ضریب نفوذپذیری مناسبی نداشت، زمین را طوری زهکشی می‌کردند که فاضلاب بدون تصفیه بر روی رودخانه‌ای انتقال می‌یافت.
این شیوه بیشتر در شهرهایی که در کنار رودخانه و یا دریا واقع شده‌اند استفاده می‌شود که خطر بسیار جدی برای محیط زیست و بستر دریا ایجاد کرده است. شهرهای مازندران و حتی برخی شهرهای جنوبی مانند اهواز و بوشهر نیز از این روش برای دفع فاضلاب استفاده می‌کنند.
به این ترتیب هم اکنون فاضلاب‌های شهرهای استان یکی از منابع آلودگی دریای خزر و سواحل شمالی محسوب می‌شود. اما جدا از آلودگی‌های زیست محیطی، این آبهای آلوده سلامت شهروندان استان را نیز به خطر انداخته است. کارشناسان پیش بینی می‌کنند در صورت ادامه این روند و باتوجه به آلودگی در حال گسترش، سلامت شهر وندان این مناطق در خطر بیشتری قرار گیرد.
به گفته مسئولین تحقیقات انجام شده در شناگاه های سواحل شمالی کشور نشان می‌دهد که آلودگی میکروبی بزرگ‌ترین تهدید شناگاه‌ها در این مناطق است که با ورود فاضلاب‌های شهری، روستایی و زهاب کشاورزی به دریا ایجاد شده است.
بنابر مصوبه هیات وزیران در خرداد 88، وزارت نیرو مکلف شد برای شهرهای 30 هزار خانوار در مدت دو سال و بالاتر از آن در مدت پنج سال، سیستم‌های تصفیه فاضلاب را راه اندازی کند. بنا بر گزارش‌ها روند پیشرفت سیستم تصفیه فاضلاب در برخی نقاط 60 تا 70 درصد است.
اما به گفته معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست، عملیات راه اندازی سیستم تصفیه فاضلاب برخی شهرها، 10 تا 15 سال پیش برای جمعیت آن زمان آغاز شده که باتوجه به طولانی شدن زمان ساخت و چند برابر شدن جمعیت، سیستم‌های فعلی جوابگوی نیاز این شهرها نیست.
این در حالی است که براساس برخی گزارش‌ها از مجموع ۴۵ شهر تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب شهری مازندران تنها ۷ شهر ساری، بابل، بابلسر، جویبار، چالوس، قائمشهر و تنکابن دارای طرح اجرایی فاضلاب هستند.
بیشتر شهرهای استان به علت نزدیک بودن به دریا و قرار گرفتن در نواحی ساحلی و همچنین بالا بودن تراز آبهای زیر زمینی و نفوذ پذیری کم خاک، با مشکل دفع فاضلاب مواجه اند و از طرفی عمده رودخانه‌های مهم این منطقه نیز به علت عبور از داخل شهرهای ساحلی به محل تخلیه فاضلاب‌های این شهرها تبدیل شده‌اند و البته جنگل‌ها و مراتع نیز از این معضل در امان نیستند.
کاظم نصرتی، رئیس جامعه جنگلبانی ایران معتقد است تا کنون به نظر م رسید مشکل تنها دفع زباله به صورت بسیار ابتدایی و غیر بهداشتی در شهرهای شمالی است در حالی که ریخته شدن فاضلاب به این عرصه‌ها به تهدیدی مضاعف برای بقای جنگل‌ها تبدیل شده است. نصرتی در این باره می‌گوید: بسیاری از بیماری‌های موجود در شمال کشور به دلیل آلودگی محیط زیست، آلودگی آبهای زیرزمینی، چرای دامها از مراتع آلوده به شیرابه های زباله و بسیاری مسائل دیگر است.
از سوی دیگر برخی کار شناسان ایجاد سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب هزینه بر و راه اندازی آن برای شهرهای قدیمی زمان بر می‌دانند که مشکلات بودجه‌ای نیز یکی از عوامل کندی روند ایجاد شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب در شهرها شده است. این در حالی است که برخی تحقیقات نشان داده است که بیش از نیمی از بیماری‌های شایع شده به دلیل استفاده از آب آلوده مربوط به استفاده از آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی آلوده بوده است.
به این ترتیب با افزایش روز افزون جمعیت و تبدیل شدن شهرها به کلان شهرها و در نتیجه افزایش جمعیت و نیز پیشرفت های تکنولوژی توجه بیشتر به موارد بهداشتی و زیست محیطی در رابطه با شهرها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند اما از آن مهم‌تر یافتن روش‌هایی مفید با هزینه کمتر و راندمان بالاتر و همچنین قابل ارتقاء از لحاظ ظرفیتی است که امروزه توجه بسیاری را در سراسر جهان به خود جلب کرده است.
از حدود صد سال پیش که رابطه شیوع بیماری‌های آلودگی آبها مشخص شد، پاک سازی آبهای آلوده و در نتیجه تلاش برای تصفیه آب و فاضلاب آغاز شد. اما امروزه با توجه به کاهش بارندگی و کم آبی‌های سال‌های اخیر باز گرداندن آب به چرخه طبیعی موضوعی نیست که بتوان به آن بی توجه بود.
بنابراین در سراسر جهان تحقیقات و فعالیت های فراوانی در راستای استفاده از تکنولوژی های جدید از سوی محققان این حوزه در حال انجام است تا جایی که امروزه فناوری نانو به کمک میلیاردها انسان آمده است تا به آب پاک برای ادامه زندگی دستیابند.
بکارگیری پرتو فرابنفش UV در فرایند پالایش آب و تصفیه فاضلاب نیز روشی شناخته شده برای جایگزینی مواد شیمیایی گندزدا از قبیل کلر است. پرتو فرابنفش عمل ضد عفونی را به طور موثر و بدون تولید ترکیبات مشکل زای جانبی ناشی از گندزداهای شیمیایی از قبیل کلر انجام می‌دهد.
کارشناسان معتقدند با وجود این تکنولوژی ها دیگر نباید فاضلاب‌ها را هدررفته و دور ریختنی نگاه کنیم و باید به عنوان یک منبع به آن بیندیشیم. اما در کشورما به نظر می‌رسد آن‌چه هم اکنون باید مورد توجه قرار گیرد سرعت بخشیدن به توسعه سیستم جمع آوری فاضلاب های شهری است./ شهر الکترونیک