اختصاصی مازندشورا: آرمان قلی‌نژاد پاجی کارشناسی ارشد مهندسی معدن هست که هم در حوزه صنعت و معدن، هم در رسانه و هم در سیاست فعالیت می نماید. بیش از سه سال حضور در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، مشاور منطقه 9 عملیات انتقال گاز (مازندران، گلستان و گیلان) و مسئول روابط عمومی نظام مهندسی معدن استان مازندران از جمله فعالیت های مرتبط با حوزه صنعت و معدن وی می باشد. او که مشاور رییس خانه مطبوعات استان است، در کارنامه رسانه ای خود سردبیری چند ماهنامه و هفته نامه را داشته و اکنون مدیر مسئول و صاحب امتیاز پایگاه خبری تحلیلی مازند پایش می باشد و سردبیری ماهنامه کارا تنها جریده اختصاصی صنعت و معدن استان بر عهده اوست. در حوزه سیاست نیز وی به عنوان دبیر حزب اعتدال و توسعه مرکز استان انتخاب شده است که می توان فعالیت های این روزهای او برای انتخابات ریاست جمهوری آینده و تلاش های وی برای ارائه لیست دولت برای انتخابات شورای پنجم ساری را رصد نمود.
مصاحبه این شماره با مهندس آرمان قلی نژاد پاجی، مخترع، نویسنده و مترجم کتاب، مدرس دانشگاه، فعال سیاسی و رسانه ای، به حوزه مسئولیت او در نظام مهندسی معدن استان مرتبط می باشد. به همین دلیل مصاحبه‌ای با وی پیرامون وضعیت معادن استان و وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان صنعت و معدن، انجام داده ایم که از نظر می‌گذرد:
فروش سنگ‌های تزیینی مازندران بدون کسب ارزش افزوده
ما منابع طبیعی و پتانسیل‌های خوبی در کشور داریم و ایران به خاطر تنوع مواد معدنی به جدول مندلیف معروف شده است اما تا به حال نتوانستیم از این ظرفیت‌ها به خوبی استفاده کنیم. اولین و عمده‌ترین مشکل ما در معدن بحث اکتشاف است. ما کمتر از 10 درصد خاک کشور را مورد اکتشاف قرار دادیم که حاصل آن 60 میلیارد تن ذخیره معدنی است که 7% ذخایر جهان را شامل می شود. این یعنی کشوری که حتی یک دهم از خاک خود را مورد اکتشاف تفصیلی قرار نداده است، از این میزان قابل توجه ذخایر معدنی، با تنوع مناسب برخوردار است. برای اکتشاف نیاز به برنامه ریزی مدون، فذاهم نمودن شرایط نرم افزاری و هم چنین سخت افزاری است که در این بین تحریم به کشور آسیب زده است. در شرایط پسابرجام دولت باید علاوه بر خرید دستگاه های پیشرفته، دانش و فن آوری لازم را به کشور وارد نماید.
مشکل مهم دیگر در حوزه صنعت و معدن نبود صنایع تبدیلی در کشور و استان است. برای مثال مازندران ذخایر مناسب سنگ های تزیینی دارد که جزو سه استان برتر کشور است اما سنگ‌های تزیینی استان خام فروشی می شود و به این شکل سرمایه استان از بین می رود. همین سنگ ها به ایتالیا، استرالیا و چین فرستاده شده و در نهایت با چندین برابر قیمت به کشور باز می‌گردند و به همین راحتی ما یک ارزش افزوده قابل توجه را از دست می دهیم. این نکته مهمی است که باید به آن توجه جدی شود. استرالیا یک کشور مهم معدنی است، معدن 10% تولید ناخالص ملی این کشور را شکل می دهد. سهم خام فروشی در کشوری چون استرالیا با ذخایر معدنی کم نظیر کمتر از 1% است و مابقی حاصل از صنایع تبدیلی و ارزش افزوده حاصل از آن است.
دومین مشکل ما عدم وجود سرمایه‌گذار مناسب است. سرمایه گذاری در بخش معدن دارای ریسک و خطر بالایی است به همین دلیل دولت باید سرمایه اولیه آن را تامین کند. طرح آزادسازی قیمت ها و یارانه ها بسیار موضوع مهم و حیاتی بود اما دولت قبل، یارانه را در اختیار مردم قرار داد که موجب کم شدن تولید و اشتغال و بالا رفتن تورم در کشور شد. در حالی که این سرمایه می‌توانست به عنوان سرمایه در گردش در اختیار تولید کننده بخش صنعت یا معدن قرار بگیرد. کشور از این حیث ضرر بزرگی را متحمل گشت.
ژئواکونومیک مناسبی برای کشور طراحی نشده است
بزرگترین مشکل استان نبود صنایع تبدیلی و خام فروشی است و برای شکوفایی معادن باید در کنار هر معدن صنایع تبدیلی آن ایجاد گردد. زغال سنگ تولیدی مازندران چه می شود و به کجا می رود؟
عمده‌ترین مشکل کشور این است که ژئواکونومیک مناسبی برای کشور طراحی نشده است. ژئواکونومیک نه به معنی مقدمه ای برای ساخت یک ژئوپولیتیک (نه آن چه ادوارد لوتوارک تبیین کرده است) بلکه به معنای مشخص کردن قطب اقتصادی نقاط مختلف کشور. تجربه تلخ کارخانه‌های ایران خودرو و سایپا در مازندران را در نظر بگیرید، این کارخانجات به خاطر فشارهای سیاسی در نقاطی زده می‌شود که تنها هزینه‌های کشور را چند برابر می‌کند. نمایندگان بدون هیچ مطالعه‌ای در زمان انتخابات قول‌هایی از قبیل احداث سد و ... را می‌دهند که برای استان زیان آور هستند. چرا باید نظرهای سیاسی تا این حد بر تصمیات کارشناسی غالب شود؟
طرح بلند مدتی برای درآمدزایی در استان وجود ندارد
ابتدا باید سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی استان توسط هیئت دولت و استانداری مشخص گردد تا استان روی یک بخش متمرکز شود. تا چه زمانی استان بین صنعت، معدن و کشاورزی معلق باشد؟ ما در بحث کلان دولت مشکل سیستماتیک داریم و پتانسیل‌های هر استان تا به حال مشخص نشده است.
در دنیا کشورهایی با پتانسیل جغرافیایی و ژئوتکنیکی مازندران با تکیه بر کشاورزی و مرکبات کشورهای 60-70 میلیونی را به راحتی اداره می نمایند. هیچ تدبیر و طرح بلند مدتی برای درآمدزایی در استان وجود ندارد. ما می‌خواهیم معدن، کارخانه تولید ماشین و کشاورزی را هم زمان و در کنار هم داشته باشیم. بخش صنعت و معدن استان مازندران به طور مداوم با منابع طبیعی درگیر هستند و مرز مشخصی بین آنها وجود ندارد. باید تعادل بین منابع طبیعی و معدن و صنعت برقرار شود.
اصرار بر حفظ منابع طبیعی برای بقای مهم ترین عنصر زندگی یعنی انسان می باشد؛ نه آن که بهانه حفاظت از منابع طبیعی آسایش و رفاه انسان ها را سلب نماید. برای مثال معدن زغال سنگ البرز مرکزی در مقطعی بیش از 6 هزار نیرو داشته، برای تاسیس این معدن درختان زیادی قطع و اکوسیستم تحت تاثیر قرار گرفت. ما مقوله‌ای تحت عنوان ارزیابی اثرات زیست محیطی داریم که در آن بررسی می شود، آیا اشتغال 6 هزار نفر ارزش قطع این درختان را دارد یا نه؟ نظر شما چیست؟ گاهی احداث معدنی بزرگ ارزش قطع حتی یک درخت را ندارد و گاهی تاسیس کارخانه ای کوچک یا معدنی با ذخایر کم به قطع هزاران درخت می ارزد. این نکته مهم به تعادل منابع طبیعی و صنایع و معادن اشاره می کند که در چندین مقاله آن را تبیین کردم. من به ضرس قاطع معتقدم راه برون رفت از این مشکل نه تعامل بین منابطع طبیعی و صنایع و معادن استان بلکه برقراری تعادل بین حوزه های اشاره شده می باشد.
در اغلب معادن زغال سنگ و شن و ماسه استخراج اصولی انجام نمی‌شود
با توجه به شرایط اقتصادی دنیا، قاره سبز اروپا و کشورهایی مانند آلمان که به شدت مقید به محیط زیست هستند ، دوباره به معادن زغال سنگ روی آورده‌اند و ما هم در این زمینه پتانسیل‌های خوبی در استان داریم و جزو 3 استان برتر کشور هستیم. در بحث معادن زغال سنگ و حتی شن و ماسه چون سرمایه گذار به دنبال بازپس‌گیری سرمایه در همان سال‌های اولیه بوده و قدرت انعطاف پذیری سرمایه گذاری پایین می‌باشد، استخراج به صورت اصولی انجام نمی‌شود. استخراج اصولی شاید در سال‌های اولیه افزایش هزینه را در پی دارد اما در دراز مدت همراه با سود بیشتر و به نفع مردم است.
بیکاری 1000 نفر از فارغ التحصیلان حوزه معدن
سازمان نظام مهندسی معدن مازندران قریب به 1400 عضو دارد. طبق آمار، مازندران جزو استان‌هایی با تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار بالا است و تعدادی زیادی از اعضای ما هم علیرغم تحصیلات عالیه کارشناسی ارشد و دکتری نتوانستند مشغول به کار شوند.
معدن نقطه حساسی است و اصل 44 قانون اساسی مبنی بر واگذاری امور غیرحاکمیتی در این حوزه باید تسریع پیدا کند. نظام مهندسی معدن این قابلیت را دارد تا بخشی از مسئولیت غیرحاکمیتی دولت را برعهده گیرد و تحقق این امر باعث سبک سازی بدنه دولت، افزایش نظارت و بکارگیری فارغ التحصیلان سازمان نظام مهندسی معدن می‌شود. ما تنها 200 معدن در استان داریم و اکتفا به این تعداد معدن، موجب بیکاری 1000 نفر از فارغ التحصیلان شده است.
یکی از شاخه‌های رشته مهندسی معدن مکانیک سنگ است و در این حوزه حدود 50 تا 100 فارغ التحصیل در استان داریم که می‌توان از این پتانسیل در حوزه راه و ترابری برای پایداری شیروانی‌های راه و احداث زیرگذر و تونل‌های شهری بهره برد. بسیاری از تونل‌هایی که در حال حاضر در کشور توسط متخصصین داخلی طراحی و ساخته می‌شود توسط مهندسین معدن است.
شهرداری‌ها از ظرفیت نظام مهندسی معدن استفاده کنند.
تا به حال شهرداری از مشاوره سازمان نظام مهندسی معدن استفاده نکرده است. البته بخشی از آن به ضعف خودمان بر می‌گردد که نتوانسته‌ایم توانایی‌هایمان را به شهرداری تفهیم کنیم. هیچ شرکت مشاوره‌ای نمی‌تواند به قدرت سازمان نظام مهندسی معدن در حوزه تونل، احداث فضاهای زیرزمینی مانند زیرگذرها کار کند. کدام شرکت مشاوره ای از حضور این تعداد فارغ التحصیل دانشگاهی استفاده می نماید. برخی از اعضای سازمان امروز معاونت وزارت خانه هایی چون نیرو و راه را بر عهده دارند که به طور مدام با سازمان استان در ارتباط هستند. سازمان نظام مهندسی معدن این توانایی را دارد تا طرح به زیرزمین رفتن بخشی از راه آهن که در جغرافیای شهری است را از مرحله طراحی تا اجرا به دست گیرد. از شورای شهر چهارم در تمامی شهرهای استان استدعا دارم نگاهی دوباره به سازمان نظام مهندسی معدن استان در این مدت باقی مانده داشته باشند. یقینا سازمان فصل نوینی را با شهرداری ها در دوره بعدی شورا در حوزه های مختلف عمرانی آغاز خواهد کرد.
