مازندشورا: تا پیش از وزیری موسیقی و موسیقیدانان وضعیت خوبی نداشتند و رنسانسی که استاد وزیری برای ارتقاء جایگاه این هنر و آکادمیک کردن آن ایجاد کرده و نیز موانعی که صاحبان قدرت و برخی از هنرمندان سر راهش می گذاشتند، خود داستان مفصلی است که خبرنگار فرهنگی ایرنا همزمان با یکصدو سی و یکمین سالروز تولد این هنرمند توانمند به خلاصه ای از آن پرداخته است.
موسیقی ایرانی تا پیش از وزیری به صورت شفاهی و 'سینه به سینه ' آموزش داده و اجرا می شد و حتی استادان بنام کشور
نیز از دانش علمی موسیقی بی بهره بودند و ازهمه بدتر اینکه نوازندگان جایگاه مشخصی برای اجرای هنر خود نداشتند.
وزیری در این وضعیت با خلق رنسانسی در زمینه موسیقی، این هنر و اهالی آن را از تحقیر نجات داد و در این راه در مقابل صاحبان قدرت ایستاد که هر چند به انزوا و خانه نشینی اش انجامید.
او به کسی اجازه نمی داد تا برای ساز زدن اورا دعوت کند. استاد کلوپی را به این امر اختصاص داده بود و هنرمندان و شاگردان وی دوشنبه شب ها در آنجا جمع می شدند و به اجرای برنامه می پرداختند.
استاد وزیری اعلام کرد تمام کسانی که به شنیدن ساز علاقه مند هستند می توانند با پرداخت ماهی 20 ریال به عضویت
این کلوپ در آیند و از هنر نوازندگان استفاده کنند.
شاپور بهروزی در کتاب 'چهره های موسیقی ایران' می نویسد: وزیری از معدود هنرمندانی است که حق بزرگی به گردن موسیقی معاصر ایران دارد. موسیقی ملی ما با وزیری وارد مرحله نوین شد و از حالت فئودالی به یک رنسانس دست یافت.
وی اضافه کرد: بعضی از هنرمندان سنت گرا با آکادمیک کردن موسیقی ملی توسط وزیری بشدت مخالفت می کردند و اکنون نیز مانند زمان فعالیت استاد، گروهی معتقدند وزیری موسیقی ما را از راه به در کرده است، زیرا آنان فکر می کنند موسیقی ایرانی یعنی این که سه چهار نفر دور هم بنشینند و به سبک زمان قاجار همنوازی کنند.
وزیری نه تنها لطمه ای به موسیقی ایرانی وارد نکرده، بلکه ظرفیت های ناشناخته آن را کشف کرد و مورد بهره برداری قرار داد.
زنده یاد روح الله خالقی از شاگردان استاد وزیری می گوید:هرگز فکر نمی کردم کسی بتواند در موسیقی ایرانی چنین قطعات جذاب و دلپذیری ترکیب کند. تنها ذوق وزیری بود که توانست درآن موقع که موسیقی در حصار یکنواخت ردیف مقید بود، زنجیرها را به گونه ای که لطمه ای به این هنر وارد نشود، بگسلد.
وی افزود: تحلیل و ذوق سرشار، آشنایی با سازهای گوناگون و چگونگی ترکیب ملودی با کمپوزیسیون (آهنگسازی) و ترکیب نغمه ها، آشنایی به روح ادبیات فارسی امتیازاتی است که در آثار استاد وزیری به کامل ترین شکل دیده می شود.
خالقی با اشاره به تدریس موسیقی در مدرسه توسط وزیری، ادامه داد: محل مدرسه بسیار کوچک بود لذا استاد خانه بزرگی که دارای اتاق های وسیعتر و سالن کوچکی بود در خیابان ارباب جمشید به ماهی 800 ریال اجاره کرد و شماری از هنرمندان و هنردوستان را دعوت کرده و به اجرای کنسرت پرداختند و نام این موسسه را 'کلوب موزیکال' گذاشت و قرار شد هفته ای یک شب اعضاء کلوب در آنجا حضور یابند و ضمن دیدار یکدیگر از ساز نوازندگان بویژه وزیری بهره مند شوند.
**وزیری و رضا شاه
در زمستان 1313 یکی از شخصیت های خارجی میهمان رضا شاه بود. مقامات پیشنهاد کردند به هنگام صرف شام وزیری و ارکسترش در قصر حاضر شوند و در اطاق مجاور غذا خوری بنوازند.
این پیشنهاد به وزیری ابلاغ شد اما کلنل این کار را توهین آمیز دانست و تمرد امر کرد. مقامات که پیش از این ها از وزیری به دلیل اجرا نکردن اوامرشان دل پری داشتند، فرصت را مناسب دیده و او را از ریاست هنرستان موسیقی برداشتند. این هنرمند بزرگ پس از سی سال تلاش بی وقفه ابلاغی از وزارت معارف دریافت کرد و خانه نشین شد و غلامحسین مین باشیان به جای او ریاست هنرستان را به عهده گرفت. به دستور وی موسیقی ایرانی در هنرستان ممنوع شد و از هنرمندان این حوزه در بخش های دیگر استفاده کردند.
پس از وقایع شهرور 1320 و روی کار آمدن محمدعلی فروغی و آزاد شدن قلم روزنامه نگاران حملات فراوانی به اوضاع گذشته از جمله به وزارت فرهنگ شد که در نتیجه تغییراتی در وضعیت کشور پدید آمد که بازگشت به خدمت وزیری از آن جمله بود. او در 17 مهر ماه اداره موسیقی کشور، هنرستان عالی و موسیقی رادیو را به عهده گرفت و خالقی را به عنوان معاون خویش برگزید.
**وزیری و نحوه آموزش
وزیری در آموزش سازهای مختلف بویژه ویولن به نواختن اتود (قطعاتی برای استحکام انگشت گذاری و آرشه کشی) بسیار تاکید
داشت. او برخی از مواقع قطعات غیر عادی برای ارکستر می نوشت تا تبحر هنرجویان را ارتقاء بخشد. بطور مثال اغلب تارها می بایست آکورد (نواختن همزمان چند نت برای ایجاد هارمونی) بنوازند که این برای نوازندگانی که همواره نغمه های زیبا و آسان اجرا
می کردند، دشوار بود. البته بعضی از آنان راه خود را پیش گرفتند و مدرسه را ترک کردند و برخی به روش او علاقه مند شدند.
او به تلفظ شعر بسیار دقت داشت و برای تنوع در بین تصنیف ها و آهنگ هایش گاه تغییر وزن می نوشت و آنانی که به وزن یکنواخت
عادت داشتند می پنداشتند از ضرب خارج شد اما او کار خود را می کرد و معتقد بود که شنونده باید به این فرم عادت کند.
همچنین در پاسخ ساز یا ارکستر به آواز برخلاف روش معمول آن زمان که عین آهنگ خواننده را جواب می دادند، جملات دیگری
می نوشت.
**تولد علینقی وزیری
علینقی وزیری در هفدهم مهر ماه 1265 خورشیدی درخانواده ای آشنا به موسیقی در تهران دیده به جهان گشود. مادرش از نخستین
زنانی است که مدرسۀ دخترانه دایر کرد.
پدرش موسی خان میرپنج افسر قزاق خانه بود و علینقی را که علاقه بسیاری به نواختن شیپور داشت با خود به نظام می برد و او به
وسیلۀ این ساز به عرصۀ موسیقی راه یافت.
از 15سالگی نواختن تار را در محضر داییش حسینقلی خان و درویش خان فراگرفت و به توصیۀ آنان نواختن ویولن را همزمان آغاز کرد.
استعداد فوق العاده و پشتکار وی موجب شد که پس از چندی از شاگردان برجستۀ آن 2 استاد شود.
او همچنین به اتفاق محمد حجازی که شاگرد مدرسۀ سن لویی بود نزد یکی از معلمان آن مدرسه که کشیشی فرانسوی با نت و اصول موسیقی آشنایی یافت. چندی بعد به انجمن اخوت پیوست و در ارکستر درویش خان به نواختن تار پرداخت.
در این هنگام با سلیمان خان بیات (صمصام الملک) آشنا شد و توسط او به اروپا رفت. کلنل سه سال در فرانسه و دو سال در آلمان به تکمیل معلومات موسیقیایی خویش پرداخت و پس از بازگشت به وطن مدرسۀ عالی موسیقی را تاسیس کرد.
استاد وزیری در این مدرسه توانست موسیقی ایران را با تبدیل شفاهی به نوشتاری و مکتوب، به صورت 'زبان فهم ' به دنیا ارائه کند .
تاپیش از او ویولن در ایران با تکنیک های کمانچه آموزش داده و نواخته می شد، اما وی برای نخستین بار تعلیم صحیح و اصولی این ساز را در ایران آغاز کرد و تفاوت نواختن آن با کمانچه را به شاگردانش آموخت.
وی به پیروی از پدر در قزاقخانه مشغول خدمت شد اما بر اثر گرایش به مشروطه طلبان کناره گرفت و سال ها در خانه اجاره ای به
انزوا نشست و به فعالیت موسیقیایی پرداخت و با فروش لوازم زندگی درویشانه خود عمر را سپری می کرد.
**آثار وزیری
ساخته های او را می توان به چهار بخش بی کلام، موسیقی با آواز، اپرت و نمایشنامه تقسیم کرد که در هریک از این بخش ها آثار
ارزشمندی از وی برجای مانده است. 'به سوی تخت'، 'مارش ظفر'، 'مارش ایران'، 'مارش اصفهان'، 'بند باز'، 'دختر ژولیده'، '
حاضر باش'، 'ژیمناستیک موزیکال'، 'رقص دختر من'، 'سنفونی شومو'، 'سنفونی نفت ' و ... از جمله قطعات بی کلام کلنل وزیری
است.
'پاینده ایران'، 'سرود مهر ایران'، 'خریدار تو'، 'شکایت نی'، 'نیمه شب' نیز از جمله آثار وزین اوست که بصورت سرود و ترانه تنظیم
شده است.
از این استاد همچنین اپرت هایی از قبیل 'دایی کچل'، 'گلرخ' و 'شوهر بدگمان' برجای مانده است.
وی در واقع با توام کردن نت و قواعد مربوط به موسیقی ایرانی را جانی دوباره به آن بخشید.
لطف الله مفخم پایان در سال 1328با همکاری روح الله خالقی 32سرود از بهترین سرودهای مدارس که عموما از ساخته های وزیری بود را جمع آوری کرده و به نام سرود آموزشگاه ها انتشار داد که شورای عالی فرهنگ با تدریس آن موافقت کرد.
**تبدیل موسیقی تک صدایی به موسیقی چند صدایی
تبدیل موسیقی تک صدایی ( هموفونیک) به موسیقی چندصدایی (پولیفونیک) از دیگر خدمات ارزندۀ این استاد بوده است. بطوری که
پیش از آن او ارکسترهای ایران بصورت تک صدایی و تنها با یک خط ملودی برای عموم سازها اجرا می شد ولی پس از رواج موسیقی
چند صدایی توسط کلنل وزیری ارکسترها ملودی های چند خط را اجرا کردند که این امر بجز ارتقاء دانش نوازندگان حجم صدا دهی ارکستر را چند برابر افزایش داد. به عنوان مثال حجم صدای اجرای یک قطعه موسیقی چند صدایی توسط یک ارکستر 20نفره برابر با ارکستر 50نفره است.
**نامگذاری ربع پرده
فاصله نتها در موسیقی های بین المللی مثل موسیقی کلاسیک حداقل نیم پرده با نام های 'دییز Diezz' و 'بمل Bemol' است اما این فاصله در موسیقی ایرانی و برخی از موسیقی های مشرق زمین نصف شده و به 'ربع پرده' کاهش می یابد که استاد وزیری پس از آکادمیک کردن موسیقی کشورمان، ربع پرده های این موسیقی را 'سری Sori' و 'کرن Coron' نامید که هریک از این واژه های در حروف ابجد برابر با 270 و برابر با 'علینقی' است.
**وزیری به روایت موسیقیدانان
اغلب موسیقیدانان معتقدند با توجه به دانش، صلاحیت و زحمات استاد وزیری، او بزرگترین سرمایه موسیقی ایران است و به حق باید
او را پدر موسیقی ایران دانست. ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، موسی معروفی، جواد معروفی، حسینعلی ملاح و احمد فروتن راد از
جمله شاگردان این هنرمند بودند که همگی از بهترین استادان موسیقی کشور به شمار می روند.
زنده یاد فریدون حافظی نوازنده شهیر تار معتقد است استاد وزیری نخستین کسی بود که به وسیلۀ نت و قواعد علمی، موسیقی ایرانی را از لجام گسیختگی نجات و به آن حالت ارکسترال داد و تمامی کسانی که به نوعی در این حوزه فعالیت دارند مدیون این هنرمند بزرگ هستند.
وی می افزاید: تا پیش از وزیری موسیقی ایرانی جنبه مطربی داشت، اغلب نوازندگان نت نمی دانستند و در واقع با خدمات استاد
وزیری این هنر وارد مرحله نوین و تازه ای شد.
استاد حافظی با اعتقاد بر این که او موسیقی عقب ماندۀ ما را با تلاش شبانه روزی سروسامان بخشید، می گوید: برای ارتقاء موسیقی کسی می تواند موثر باشد که ضمن داشتن دانش این رشتۀ هنری، به مرحلۀ بالای موسیقی از جمله کمپوزسیون،
رهبری و هارمونی دست یابد و وزیری تنها کسی بود که در زمان خود این صلاحیت را داشت.
حافظی اضافه کرد: این استاد موسیقی را می توان نخستین پایه گذارموسیقی جدید ایران پس از انقلاب مشروطیت دانست و
از وی در ردیف بزرگانی چون آقا میرزا عبدالله و آقا حسین قلی خان یاد کرد.
امین الله رشیدی هنرمند پیشکسوت موسیقی اصیل ایرانی نیز با اعتقاد بر اینکه موسیقی ایرانی و اهالی این هنر باید برای وزیری سر تعظیم فرود بیاورند، گفت: شایسته است تمام کسانیکه در این عرصه گام نهادند در بارۀ زندگی هنری و اجتماعی این استاد مطالعات کافی داشته باشند. در این صورت درخواهند یافت که جایگاه محترانۀ شان و دستیابی به سواد و معلومات موسیقایی را از او دارند.
این خواننده 92 ساله می افزاید: تلاش های این استاد برجسته برای شناساندن موسیقی ایرانی در داخل و خارج متمرکز بود و برای آشناکردن مردم با موسیقی اصیل و پویای ایرانی کنسرت های متعدی را در نقاط مختلف کشور برپا کرد.
زنده یاد شهریار فریوسفی دیگر نوازنده تار قدرت مضراب زدن پرش دست چپ و گسستگی فواصل نغمات و استفاده از کلیه سیم های تار را از جمله ویژگی های استاد وزیری دانست و افزود: او نخستین کسی بود که روی تار نت گذاری کرد و به آن شان و منزلت ویژه ای بخشید.
وی یاد آور شد: استاد وزیری نخستین کتاب آموزش تار را در سال 1300در 633 صفحه در آلمان به چاپ رساند و ضمن اعتلای دانش موسیقی برای ارتقاء جایگاه اجتماعی این هنر زحمات زیادی کشید تا نگرش جامعه را تغییر دهد و تلاش کرد تا مردم هنرمند موسیقی را به دید مطرب ننگرند.
استاد وزیری در شهریور سال 1358در نود و شش سالگی درگذشت و در آرامگاه بهشت زهرای تهران آرام گرفت.
خبرنگار: زهره کرمی **انتشار دهنده: محسن حسن نیا
7330/1899

فرهنگی

موسیقی

وزیری

مازندران