مازندشورا: گفت‌وگویی با همایون خوشروان عضو هیأت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی و رئیس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ترتیب داده که شما را به خواندن این مصاحبه دعوت می‌کنیم.
فارس: تالاب میانکاله طی سال‌های اخیر چه تغییراتی را پشت سر گذاشته است؟
در قرن بیست‌ویکم متاسفانه گرمایش زمین مشکلات عمده‌ای را برای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به‌وجود آورده است که یکی از چالش‌های به‌وجود آمده خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها بوده است.
دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، تالاب جازموریان و بسیاری از این تالاب‌ها که امروز حیات خود را از دست دادند.
تالاب میانکاله که یکی از مهم‌ترین تالاب‌های کره زمین است و ارزش آن در کنوانسیون رامسر به‌عنوان یک منطقه حفاظت شده جهانی مورد وصف قرار گرفته است.
بخش عمده‌ای از آن خشک شده و آن بخش کوچک که خشک نشده دیگر به‌عنوان تالاب محسوب نمی‌شود بلکه به‌عنوان استخر بسیار کم عمق به عمق 20 سانتی‌متر است که شاید 5 تا 7 درصد از گستره تالاب‌های گذشته را در بر می‌گیرد بنابراین تالاب میانکاله حیات خود را از دست داده و تالاب گمیشان نیز خشک شده است.
فارس: خشک شدن تالاب میانکاله چه عواقب و مخاطراتی به دنبال دارد؟
خشک شدن این تالاب‌ها به معنای از بین رفتن کارکرد زیست‌محیطی آنها به لحاظ بقا و ثبات عوامل اکولوژیکی است چرا که همانطور که می‌دانیم تالاب‌ها در تولید اکسیژن، ایجاد شغل و بسیاری از کارکردهای دیگر در زمینه اقتصادی و محیط زیست اهمیت دارند و اگر به‌دلیلی از بین بروند این امر می‌تواند خسارت هنگفتی را به جامعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور وارد کند که تالاب میانکاله در حال حاضر چنین شرایطی را دارد.
فارس: وضعیت خلیج گرگان به چه صورت است؟ دلیل خشک شدن آن چیست؟
خلیج گرگان هم به‌دلیل متصل بودن به دریای خزر و اینکه در شرایط حاضر به‌دلیل نوسانات آب دریای خزر که از سال 74 به بعد 1.5 متر کاهش سطح تراز آب را داشتیم که این موضوع موجب شده تا سطح تراز آبی آن کاهش پیدا کند که این افت تراز آب باعث شده تا بنادر مستقر در خلیج گرگان بندر گز، بندر ترکمن و حتی جزیره آشوراده دچار مشکلات عدیده‌ای شوند به این معنا که تردد دریایی در این منطقه دچار اختلال شده است.
بسیاری از اسکله‌های بندری خارج از آب هستند که در پی آن حجم زیادی از رسوبات در کنار اسکله قرار گرفتند که عملا تردد دریایی را متوقف کرده و دو تا کانال مهم چپقلی و آشوراده که نقش مهمی در مورد انتقال آب دریای خزر به خلیج گرگان داشتند متاسفانه به‌دلیل همین کاهش عمق آنها هم نقش ارتباطی خود را از دست دادند و در حال حاضر با حجم کثیری از جلبک‌ها و گیاهان آبزی بستر آنها پوشیده شده که به‌نوعی حتی قایق‌های موتوری صیادان هم نمی‌تواند به‌راحتی از گذر این آبراهه‌ها عبور کند بنابراین این خلیج در حال حاضر در وضعیت بدی یه سر می‌برد که اگر این روند کاهش عمق آب دریای خزر ادامه پیدا کند ما می‌توانیم شاهد مشکلات بیشتری هم باشیم.
فارس: چه عواملی موجب خشک شدن تالاب میانکاله شده است؟
اتفاقات ناگواری از جمله از بین رفتن پوشش گیاهی انار ترش که زیست‌گاه پرندگان باارزشی چون قرقاول بوده که در حال خشک شدن است این پوشش گیاهی در حال کم شدن است و یکی از دلایل مربوط به آن چرای دام که بیشتر چراگاه گاوها که دارای محدوده قرق نیستند و به درختان انار ترش حمله کرده و آنها را از بین می‌برند به طوری‌که می‌توانیم پیش‌بینی کنیم طی یک دهه آینده این پوشش گیاهی با ارزش که زیست‌گاه بسیار مهمی برای برخی جانداران هستند در معرض تهدید جدی قرار بگیرند.
فارس: در صورت ادامه این روند چه خطراتی طبیعت ما را تهدید می‌کند؟
خروج آب از بخش ساحلی خلیج گرگان موجب شده تا شاهد به‌وجود آمدن باتلاق‌های نمکی یا فلات‌های گلی باشیم که می‌توانند در اثر خشک شدن و وزش باد ریزگردهای گلی را به‌وجود بیاورند که در اثر انباشته شدن می‌توانند باعث از بین رفتن و سوزاندن انواع پوشش گیاهی حتی محصولات کشاورزی شوند که با توجه به بادهای شمال غربی و شمال شرقی و اینکه کانون این ریزگردها در منطقه جنوبی خلیج گرگان و تالاب میانکاله واقع شدند احتمال به‌وجود آمدن آنها در آینده منطقه جنوبی تالاب میانکاله بسیار زیاد است.
باید راهکاری برای از بین بردن مشکلات اقتصادی عدیده ناشی از خشک شدن تالاب میانکاله و خلیج گرگان را از بین ببریم.
فارس: گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست که یکی از گروه‌های فعال وابسته به وزارت علوم و تحقیقات علوم و فناوری است در این زمینه به چه راهکارهایی دست یافته است؟
راهکارهایی در این زمینه ارائه داده که این راهکارها در مقالات علمی به جامعه علمی ارائه شدند و حتی در واحدهای اجرایی کشور اعم از استانداری گلستان رسماً اعلام شدند.
راهکارهای بسیار خوبی را با اولویت‌های مشخص ارائه کردیم به‌دلیل اینکه بتوانیم تالاب میانکاله و خلیج گرگان را نجات دهیم.
نخستین راهکار مهم اتصال ایمن و پایدار دریای خزر با خلیج گرگان در منتهی الیه غربی است یعنی جایی که دریا دارای شیب تند است جریانات ناشی از امواج دریا با توجه به تاثیری که بندر امیرآباد به این خلیج می‌گذارد به‌راحتی می‌تواند با شیب مناسب به خلیج متصل شود و حتی اگر کانال یا لوله‌ای را در این منطقه از دریا وارد تالاب و خلیج کنیم می‌توانیم اینها را نجات دهیم.
دومین راهکار ارائه شده آب برگشتی از نیروگاه نکا بود که با توجه به میزان برگشتی در روز که به میزان 10 متر مکعب در روز که میزان زیادی است و برای نیروگاه حرارتی نکا ایجاد مشکل آنومالی حرارتی می‌کند و می‌تواند برای نیروگاه ضرر داشته باشد ما پیشنهاد کردیم که این آب را با کانالی هدایت کنیم به سمت منتهی علیه غربی خلیج گرگان که تمروز آسیب‌پذیر است و کانون‌های ریزگرد هم در آنجا وجود دارند این مشکل را حل کنیم.
سومین راهکار معرفی شده لایروبی کانال چپقلی و آشوراده است که بتوانیم تردد دریایی سبک را برای قایق‌های صیادی فراهم کنیم تا صیادان ما بتوانند به معیشت و زندگی خودشان برسند و در نهایت بتوانیم کانال میانکاله و دریای خزر را به هم متصل کنیم.
فارس: به نظر شما آیا این عملی شدن راهکارها می‌تواند به مشکلات پایان دهد؟
این راهکارها ارائه شدند اما اینکه این راهکارها در چه زمان و مکانی با حمایت دولت و چگونه انجام شود بحث دیگری است که با حمایت دولت امکان‌پذیر است اما ما با تمام تلاش و آمادگی لازم برای اینکه با تدبیر برنامه پنجساله بتوانیم تالاب میانکاله و خلیج گرگان را از این مشکل نجات بدهیم را داریم.
-----------------------
گفت‌وگو: زهرا طاهری
------------------------
86034/ع