مازندشورا: مازندران یکی از استان‌های تاریخی و قدیمی ایران به شمار می‌رود، سرزمینی که در شاهنامه از آن یاد شده است و وجود قله دماوند در آن سابقه تاریخی و طبیعی آن را نشان می‌دهد.

حضور پادشاهان و سلسله‌های بزرگ تاریخی و اساطیری در مازندران یا سرزمین تبرستان یا علویان قدمت و تاریخ این منطقه از ایران را به خوبی نشان می‌دهد.

در کنار همه اینها مازندران را مهد تشیع نیز می‌نامد از آنجا که در برابر حکومت‌های سلطه‌گر مقاومت کرد و تنها به سپاه اسلام بود که دروازه‌هایش گشوده شد.

تشکیل نخستین حکومت شیعی ایران در سرزمین تبرستان تاریخ اسلام را نیز در این منطقه پررنگ تر از سایر دوره‌های تاریخی نشان می‌دهد.

تاکنون 2 هزار و 500 اثر تاریخی در مازندران شناسایی شده که از این تعداد 670 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است و بیشتر آثار تاریخی مازندران مربوط به دوره‌های اسلامی و پس از آن و مربوط به حکومت‌ها و بزرگان اسلامی است.

آثار تاریخی و طبیعی مازندران بی‌شمار است و از این روست که تقریبا بیشتر بناهای تاریخی و آثار طبیعی این استان در معرض تخریب قرار گرفته، از میان رفته و یا کم کم از میان می‌روند و یا به حال خود رها شده است.

بدون شک هیچ برنامه جامعی برای حفاظت از میراث طبیعی، بناهای تاریخی و آثار ارزشمند باستانی مازندران وجود ندارد و این نداشتن برنامه بزرگ‌تر ینآسیب در حوزه میراثی استان به شمار می‌رود.

*اعتبار حرف اول و آخر نیست!

با توجه به شرایط آب و هوایی مازندران، بناهای تاریخی هر چهار سال یک‌بار نیاز به تعمیرات و نگهداری دارند اما بیشتر مسؤولان دولتی در انتظار اعتبارات قطره چکانی مرمت و بازسازی این بناهای تاریخی قرار دارند. در حالی‌که این بناها در سایر کشورها به‌خوبی مرمت شده، به بخش خصوصی متعهد سپرده شده و یک جاذبه تاریخی زیبا ایجاد شده است.

اما تأسف دیگر این است که واگذاری بناها و یا مرمت این آثار نیز به‌درستی صورت نمی‌گیرد، نکته مهم دیگر در این میان، سپردن مرمت بناها و یا استفاده از آنها در اختیار گروه‌های غیرمتخصص آسیبی دیگر در این حوزه به شمار می‌رود.

*روی خط تخریب

عباس‌آباد بهشهر از آثار تاریخی مازندران است که ثبت جهانی شده اما یک فرد حقیقی برای زمین‌های آن درخواست تغییر کاربری داده است و عباس‌آباد در چالش تکه تکه شدن قرار دارد.

حمام‌های قدیمی مازندران که نمونه‌های آن در کشورهای همسایه به یک جاذبه دیدنی و تاریخی تبدیل شده، عموما به عنوان موزه‌های مردم شناسی از آنها استفاده می‌شود در استان به دست بولدوزرهای شهرداری‌ها تخریب شده است، حمام اشرفی آمل و حمام میرزا یوسف بابل از نمونه این دست حمام‌های تاریخی هستند که هیچ‌گاه میراث فرهنگی درباره تخریب آنها واکنش نشان نداد.

برج رسکت دودانگه متعلق به سده پنج هجری قمری است که کلاهک برج بر اثر باران تخریب شد اما در کمال ناباوری مرمت کنندگان بنا، کلاهی از فلز بر سر آن گذاشتند.

نمونه این حرکت در بنای مقبره میربزرگ آمل سرسلسله حکومت مرعشیان در مازندران است که کلاهک بیضی را به کلاهک مثلثی ترمیم کرده و بنا را از شکل تاریخی آن خارج کردند، هرچند اوضاع دیواره ها و سازه های این بناها هم چندان مساعد نیست.

آتشکده آمل متعلق به سده نهم هجری نیز به جای ساروج و آهک با سیمان و تیرچه و ابزار امروزی مرمت می‌شود و غصه‌ای دیگر بر دل دوستداران آثار میراثی مازندران است.

قلعه ماکو آنقدر در شهرستان‌های رامسر و تنکابن ناشناخته مانده است که کم کم بر اثر موانع طبیعی از میان می‌روند و دچار فرسایش شدید شده است؛ قلعه ملک بهمن در محور هراز نیز به سرنوشتی مشابه دچار می‌شوند.

جست‌وجوگران گنج هر روز بخش‌های بیشتری از آن قلعه های تاریخی را به نابودی می‌کشانند و این در حالی است که پای مسؤولان حفاظت‌کننده هیچ‌گاه به این بناها نرسیده است.

شکل شاه در محور هراز، خانه امیرپازواری در بابل به عنوان امیرالشعرای عجم، بقعه ناصرالحق اگر چه بازسازی شده اما شکل آن از اثر تاریخی خارج شده است، غار اسپهبد خورشید بزرگ‌ترین طاق طبیعی دنیا در معرض نابودی توسط معادن قرار دارد و هیچ قدرتی قادر به خارج کردن معادن از اطراف آن نیست. 

گوهرتپه بهشهر به‌عنوان سایت موزه شمال کشور نیز در سرگردان رها شده است، غار هوتو بهشهر که خاستگاه انسان‌های نخستین به شمار می‌رود نیز به جرگه آثار در معرض تخریب پیوسته است. چشمه عمارت بهشهر نیز دست کمی از این دو اثر ندارد.

ساختمان حریربافی چالوس که در سال‌جاری تخریب شد ثبت ملی نیز شده بود و خانه خلیلیان بابل نیز در برابر تمام واکنش‌های کنش‌گران تاریخی استان تخریب شدند و بانیان آن شاید روزی برج و ساختمان سیمانی بر سر جای آنان بنشانند.

*واگذاری به بخش خصوصی و چند نکته!

صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی در سال 94 اعلام کرد: در راستای سیاست‌های کلان دولت تدبیر و امید، 70 بنای تاریخی در استان‌های مازندران، آذربایجان غربی، اصفهان، بوشهر، خوزستان، سمنان، فارس، کهکیلویه و بویر احمد، کردستان، کرمانشاه و مرکزی واگذار می‌کنند.

واگذاری بناهای تاریخی از طریق مزایده عمومی در دو مرحله به‌صورت قرارداد سرمایه‌گذاری در مرمت، احیا، نگهداری و واگذاری حق بهره‌برداری انجام می‌شود.

قرار بود سه بنای تاریخی مازندران خانه منوچهری آمل، کاخ چایخواران چالوس و خانه رمدانی ساری به صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی واگذار ‌شود.

کاربری پیشنهادی صندوق احیا را فرهنگی، اقامتی، پذیرایی و خدمات گردشگری پذیرایی اعلام شده بود اما هنوز خبری از این واگذاری‌ها نیست.

اگر چه این شیوه می‌تواند نجات بخش آثار تاریخی و باستانی مازندران باشد اما این روند بسیار کند پیش می‌رود، همان‌گونه که مشخص است این واگذاری‌ها انجام می‌شود اما سیر اداری آن آنقدر کند پیش می‌رود که طعم سازندگان برج و آپارتمان در مراکز شهری و نیز طعم جویندگان گنج در آثار طبیعی و هوای مرطوب مازندران دیگر اثری از این آثار را باقی نخواهد گذاشت.

از سویی سپردن این بناها به افراد اهلیت دار، ریسک بالایی دارد که هنوز مشخص نیست کدام مدیر آن را برعهده خواهد گرفت.

3141/ع