اختصاصی مازندشورا: یاسر بهارفر از مدیران جوان و پر انرژی مرکز استان است که از شهریور سال گذشته به عنوان مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری ساری مشغول به فعالیت است. بهارفر که متولد 1360 در ساری تحصیلات خود را در مهندس مکانیک، فوق لیسانس و دکتری مهندسی زیست دریافت کرد. فعالیت‌هایش را از بخش خصوصی و شرکت‌های مختلف شروع کردم. در حوزه فعالیت‌های ساختمان و پروژه‌های تاسیساتی شهری با شرکت‌های پیمانکاری در سال‌هایی مشغول بوده است. همچنین در شرکت نفت خزر در واحد HSD مشغول به کار بوده. دوران خدمت سربازی را در واحد فنی اداره بازنشستگان نیروهای مسلح پذراند و در دانشگاه‌های مختلف تدریس کرده است. با توجه به نگاه تخصصی شهردار به مدیریت شهری و ارتباط رشته‌اش با موضوع، نهایتا به عنوان معاون فنی سازمان مدیریت پسماند به شهرداری ورود پیدا کرد و از شهریور سال گذشته هم به عنوان مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند معرفی شد و در حال فعالیت است.
علاوه بر آن بهارفر از همان ابتدای فارغ التحصیل شدنش در رشته مکانیک عضو کانون مهندسین شد و به دلیل علاقمندی‌هایی که به فعالیت‌های صنفی داشت در سال 92 کاندیدای هئیت مدیره کانون مهندسین با عنوان مجموعه مهندس بنیان (که قریب به 2500 عضو مهندس در رشته‌های ساختمان دارد) شد و به عنوان عضو هئیت مدیره انتخاب شد. در سال 93 و 94 هم با عنوان رئیس هئیت مدیره کانون مهندسین ساری انجام وظیفه کرد که جزو جوان‌ترین رئیس مهندسین در ادوار گذشته محسوب می‌شد. در سال دوم آن به عنوان بازرس سازمان نظام مهندسی ساختمان انتخاب شد و همچنان در آن قسمت حضور دارد.
در ابتدا در خصوص سازمان پسماند توضیحاتی بفرمایید؟
بهارفر: سازمان مدیریت پسماند از سال 1389 به عنوان یکی از سازمان‌های تابعه شهرداری برای انجام امور تخصصی در حوزه مدیرت پسماند در زمینه‌های مختلف شروع به فعالیت کرد و من سومین مدیرعامل این مجموعه هستم.
خیلی از شهروندان زمانی که نام مدیریت پسماند به گوششان می رسد تصور می کنند که تمامی موارد مرتبط با آن باید توسط مجموعه مدیریت پسماند انجام شود در حالی که ما معتقدیم چون ما متولی تولید پسماند نیستیم و به دست مردم تولید می‌شود طبیعتا اگر بخواهیم در این حوزه موفق باشیم باید یک پل ارتباطی بین مردم و مجموعه برقرار شود و این تعامل باعث موفقیت در حوزه اجرایی می‌شود.
در خصوص اقدامات صورت گرفته در بحث فرهنگ سازی شب‌های محرم توضیحاتی بفرمایید؟
بهارفر: فعالیت‌های اجرایی باید در کنار فرهنگ سازی، آموزش، تبلیغات و اطلاع رسانی باشد تا بتواند موفق عمل کند. ماه محرم سال گذشته به دلیل تازگی حضورم فرصت برای کار اجرایی نداشتیم اما امسال از چند ماه قبل با توجه به وسعت کار، کارگروهی تشکیل دادیم و بررسی‌های مختلفی در شهرها و همفکری‌های هم با سازمان‌ها انجام دادیم. ابتدا سازمان‌های درگیر و دخیل را شناسایی کردیم و بررسی کردیم که تولید لوازمی که در دهه محرم مصرف می‌شود از چه موادی صورت می‌گیرد و نقش ما در کاهش تولید چیست. اولین عنصر موظف هشت‌گانه مدیریت پسماند، کاهش تولید است. هرچند در خیلی از بخش‌ها نمی‌توان جلوی کاهش تولید را گرفت و تنها می‌توان به جمع آوری آن اقدام کرد. بیشتر فرهنگ سازی‌ها شعاری و بر مبنای متقاعد کردن مردم به حفظ پاکیزگی و نریختن زباله است و با توجه به رسالت‌مان، آیا در ازای این درخواست ما از مردم، شرایط را برای آنها مهیا کرده‌ایم؟ با توجه به این موضوعات تصمیم بر این شد تا همزمان با فرهنگ سازی کاهش تولید، شرایط دور ریختن زباله را برای مردم فراهم و نسبت به مسائل بهداشتی و تخلیه آن اقدام کنیم. با سازمان‌های دخیل همچون سازمان تبلیغات اسلامی، اداره اوقاف شهرستان و کارگروه پسماند شهرستان به ریاست فرماندار در فرمانداری، اداره بهداشت شهرستان، اداره محیط زیست و سازمان مدیریت پسماند به کمک حوزه معاونت خدمات شهری شهرداری جلساتی را برگزار کردیم و کمک‌های خوبی نیز صورت گرفت. سازمان تبلیغات افرادی را که درخواست مجوز برای ایستگاه صلواتی‌ها داشتند را به ما معرفی می‌کردند و آنها را موظف به همکاری با سازمان پسماند می‌کردند. ما هم به صورت رایگان یا امانی سطل‌های زباله در اختیارشان قرار دادیم و دو درخواست از آنها کردیم. اول اینکه از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برای مایعات داغ استفاده نکنند چون از لحاظ بهداشتی درست نیست. دوم اینکه رابطی حضور داشته باشد و تاکید به جمع آوری پسماند و زباله کنند.
کار دیگر در خصوص فرهنگ سازی، تهیه لیستی از ائمه جمعه بود که طی مکاتبه‌ای موارد آموزشی را برای آنان قید کردیم و از آنها خواستیم در سخنرانی هایشان در این شب‌ها در کنار حوزه دینی، به موضوع نظافت و پاکیزگی که بخشی از شرع ما است مواردی را به مردم گوشزد کنند.
ظرفیت و توان ما برای آموزش و اطلاع رسانی در بحث فرهنگ سازی محدود و وسعت شهر زیاد است به همین دلیل مجموعه‌های مردم نهاد که بدون هیچ چشم داشتی به ما کمک می‌کنند را شناسایی کردیم و جلسه‌ای گذاشتیم و از آنها در بحث آموزشی، اطلاع رسانی و حتی جمع آوری زباله در این شب‌ها کمک گرفتیم.
در شب‌های محرم حدود چندین تن نایلون و سطل‌های متعددی در سطح شهر به فواصل هر 20 متر قرار دادیم که در شب های اول این موضوع جا نیفتاد اما در روز عاشورا ما نتیجه آن را دیدیم و به صورت میانگین هر کدام از سطل ها را 3 تا 4 بار خالی کردیم. در سال‌های گذشته بعد از اتمام مراسم در ایام محرم پارکبان‌های ما تا صبح مشغول نظافت بودند در حالی که امسال یک ساعت پس از برگزاری مراسم پاکسازی کامل انجام می‌شد. در راستای این طرح تمامی افراد سازمان ما بسیج شدند و به صورت مستقیم و غیر مستقیم نسبت به آموزش اقدام کردیم.
برای سال‌های آینده هم پیشنهادهایی مطرح شد که فرمانداری نسبت به کاهش ظروف یکبار مصرف اقدام کند چون عدم آگاهی شهروندان در این خصوص باعث آسیب‌های جدی به محیط زیست و مجموعه فعالیت‌های سطح شهر شده است.
در بحث تفکیک از مبداء و منازل چه فرهنگ سازی‌هایی صورت گرفته است؟ چقدر بسترها برای این کار مهیا شده و همکاری مردم به چه اندازه است؟
بهارفر: تفکیک از مبدا مقوله‌ای است که ما با آن بسیار فاصله داریم. ما در حوزه تولید زباله، نحوه برخورد با زباله، نحوه تعامل ما به عنوان تولید کننده با مدیریت شهری دچار چالش‌هایی هستیم که فرهنگ سازی این موضوعات نسبت به مقوله تفکیک از مبداء بیشتر احساس می شود.
در مرحله اول باید به عنوان یک شهروند از وظایف خودمان در حوزه مدیریت پسماند و تفکیک زباله آگاهی پیدا کنیم. در حال حاضر ما مشغول آنالیز سطل‌های زباله در سطح ساری هستیم و برنامه ریزی‌های هم صورت گرفته تا نسبت به جمع آوری زباله مدیریت صحیحی داشته باشیم. ما امروز بیش از 250 تن در روز تولید زباله در ساری داریم که در ایام ها و مناسبت ها از قبیل شب عید افزایش 5/2 برابری تولید زباله داریم و این معضل بزرگی در این حوزه است.
در گذشته جمع آوری زباله در ساعات خاص و درب منازل صورت می‌گرفت و زباله با حجم بالا از طرف پرسنل شهرداری پذیرفته نمی‌شد به همین خاطر شهروند مجبور بود مدیریت زباله کند و تناسبی بین تولید زباله و برنامه زمانی شهرداری داشته باشد و این تناسب باعث می‌شد رویه‌ای در سطح شهر در حوزه تولید زباله ایجاد شود. بعد از مدتی بهداشت ورود پیدا کرد و استفاده از سطل را غیربهداشتی عنوان کرد و نایلون روی کار آمد. استفاده از نایلون باعث بهم خوردن چهره‌ی شهر می‌شد و برای از بین بردن منظر زشت و دور کردن زباله از دید شهروندان، مسئولین به فکر سطل‌های 770 لیتری افتادند که بر سر هر کوچه و خیابان نصب شد. این سطل‌ها باعث شد شهروندان در هر ساعتی اقدام به انداختن زباله کنند و این عدم زمانبندی باعث افزایش تولید زباله شد چون دیگر مجبور نیستند به اندازه یک سطل زباله تولید کنند. در بسیاری از کشورهای دنیا زباله تر یک هفته در میان و زباله خشک 4 هفته در میان جمع آوری می‌شود که باعث مدیریت در تولید زباله می‌شود. در گذشته زباله گردها با بلندگو میا آمدند و زباله‌های خشک را از مردم خریداری می‌کردند یعنی تفکیک زباله با ساز و کار خودش انجام می‌شد. با این کار مدیریت تفکیک زباله را از منازل خارج کردیم. معضل دیگر اینکه این سطل‌ها این است که تبدیل به یک مکان آلوده با بوی مشمئز کننده و تجمع شیر آبه در آنها شده است. چون مردم در هر ساعتی اقدام به انداختن زباله در سطل‌ها می‌کنند، این سطل‌ها هیچ وقت خالی نیست تا ماشین سطل شوی آن را بشورد و این پوسیدگی سطل و تجمع شیر آبه را دارد. برای هر سطل یک تا یک و نیم میلیون هزینه می‌شود و از بین رفتن آنها بار هزینه‌ای جدیدی را برای شهرداری‌ها خواهد داشت. از طرف دیگر شیرآبه یک مایع خطرناک و سمی و ناقل 118 نوع بیماری است. طبق مصوبه وزارت کشور و قانون مدیریت پسماند هزینه تولید زباله به عهده شهروندان است و مدیریت پسماند می‌تواند این هزینه را از آنان اخذ کند. تولید زیاد زباله هم مشکلات بهداشتی و هم هزینه‌ای را دارد.
معضل دیگر این سطل‌ها این است که بار زباله روستایی به دوش ما یعنی مدیریت پسماند افتاد. در ایام محرم گشت‌هایی قرار دادیم که گزارش دادند زباله‌هایی روستایی، رستوران‌های خارج از شهر و خیلی از اماکن در محدوده شهری و در سطل‌های داخل شهر تخلیه می‌شود. خیلی از روستاهای که پیمانکارانی با عقد قرارداد دهیاری برای جمع آوری زباله داشتند به جای تحویل زباله به سکوی انتقال به خاطر هزینه، آنها را در سطل‌ها می‌ریختند. در این بخش گشت‌هایی مستقر کردیم تا از ریختن زباله در سطل‌ها جلوگیری و آنها را به ایستگاه انتقال راهنمایی کنند. برای مثال 4 سطل ورودی شهر در منطقه بلوار کشاورز همیشه پر از زباله‌های روستایی و خارج از شهر بود.
ما پیشنهاد جمع آوری سطل‌ها را به شهردار داده‌ایم و هم اکنون هم درحال اطلاع رسانی به شهروندان هستیم تا از معایب سطل‌ها مطلع شوند.
راهکار چیست؟
بهارفر: در حال رصد برنامه‌های مختلف در حوزه این طرح هستیم. برای هرکدام از اصناف، اماکن تجاری، مسکونی، برنامه جداگانه داریم چون میزان و نوع زباله آنها متفاوت است. جمع آوری زباله درب منازل را به صورت مکانیزه با ساز و کاری که به هیچ کسی اجحاف نشود را در دستور کار داریم و باید به این باور برسیم که هرکس مدیر زباله خودش باشد در این صورت ما می‌توانیم به عنوان متولی کلان یک مدیریت کلان در این موارد ایجاد کنیم.
جمع آوری سطل‌ها به چه صورت خواهد بود؟
بهارفر: بازدیدهای مختلفی برای این اقدام انجام داده‌ایم. در حال حاضر خواسته‌ی من از مردم این است که استفاده از سطل را کنار بگذارند و زباله را در کنار درب منزل بگذارند و در صورت عدم جمع آوری آن با تلفن سامانه 137 شهرداری تماس برقرار کنند تا گزارشات به ما و حوزه خدمات شهری منتقل شود و پوشش صورت گیرد. با مجموعه خارج هم در حال صحبت هستیم تا از کشورهای موفق با ساز و کار مناسب الگوبرداری کنیم. اگر این کار عملیاتی شود ما در کنارش تفکیک زباله را هم شروع خواهیم کرد.
با معضل عادت شهروندان به گذاشتن زباله در جای سابق سطل‌ها به جای درب منازل چگونه برخورد خواهید کرد؟
بهارفر: زمانی که بخواهیم این کار را انجام دهیم به موازات آن اطلاع رسانی خواهیم کرد. اطلاع رسانی‌ها با روش‌هایی همچون نصب بنر، توضیح چهره به چهره، تهیه تراکت، استفاده از رسانه مختلف آموزشی، استقرار گشت در مناطق بحرانی و ... صورت می‌گیرد.
کار دیگر در حوزه اطلاع رسانی ساخت انیمیشن با عنوان انیمیشن‌های شهرمون بوده که نکات آموزشی را در قالب طنز بیان می‌کند. 10- 12 قسمتی از این انیمیشن توزیع شد و بازخوردهای خوبی داشته است. چون استقبال مردم مخصوصا جوان‌ترها از فضای مجازی بیشتر است از آن حوزه به عنوان حوزه هدف استفاده می‌کنیم.
پیش از این برنامه‌هایی برای آموزش و اجرای تفکیک زباله اجرا شد ولی عموما ناموفق بودند. دلیلش را چه می‌دانید؟
بهارفر: بعد از آشنا کردن مردم به کاهش تولید زباله باید نسبت به خروج آنها از منزل در ساعت‌های مشخص اقدام کنیم. باید به مردم آموزش تفکیک زباله بازیافت از غیربازیافت دهیم بعد از این اقدامات فعالیت ما به عنوان متولی آغاز می شود. به صورت آزمایشی در بعضی از مناطق و با استفاده از پیمانکاران بومی و غیر بومی کارهایی انجام شد اما به دلایل مختلف نتیجه مطلوب گرفته نشد که اصلی‌ترین دلیل آن هم بحث فرهنگ سازی و آموزش درست و مستمر و اطلاع رسانی بوده است. همیشه مشکلاتی در این بخش‌ها بوده است.
طرح تفکیک از جمله طرح هایی است که نیاز به چندسال پایه ریزی، فرهنگ سازی و برنامه ریزی دارد و سعی کردیم این بار با برنامه‌ریزی دقیق و عدم شتابزدگی عمل کنیم تا دیگر تجربیات تلخ ادوار گذشته تکرار نشوند. نقاط ضعف گذشته را گرفتیم و فعالیت شهرها را رصد کردیم. شهرداری هم با یک شرکت مشاوره‌ای صحبت کرده و از مشاوره آنان در کارها استفاده می‌کنیم. این شرکت در بحث روان شناختی جامعه، جامعه شناسی، شناخت فرصت‌ها، شناخت افراد درگیر، شناخت سازمان‌های متولی تاثیرگذار و شهرهای موفق بررسی و کار تخصصی می‌کند.
برای مدیریت زباله باید اطلاعات پایه‌ای قوی داشته باشیم و در حال انجام این کارها هستیم. ما به عنوان متولی باید بدانیم چه مقدار زباله از چه مناطقی و با چه ساز و کاری تولید می‌شود. یک باسکول با کمک شهردار محترم در ایستگاه انتقال نصب کردیم. آموزش‌ها برای اولین بار در ساری در حال انجام است. از فصل بهار به بررسی کیفی و کمی تفکیک زباله اقدام کردیم یعنی ارزش زباله خشک چقدر و در چه مناطقی داریم و.... آنالیز بهار و تابستان انجام شد و پاییز و زمستان را در دستور کار داریم و انجام کارهای پژوهشی در راستای تفکیک زباله در الویت ما است. همه‌ی دستگاه‌ها و سازمان‌ها از جمله ادارات، مدارس، مجموعه‌های مردم نهاد و... می‌توانند در مدیریت پسماند دخیل باشند. چون کودکان و نوجوانان تاثیرگذارترین قشر در جامعه هستند تفاهم نامه‌ای با آموزش و پرورش منعقد کردیم تا آنها در این طرح به ما کمک کنند. مانند تجربه موفق اداره پلیس در حوزه فعالیت خود. با این تفاهم نامه به بچه‌ها و مدیران تفکیک زباله را آموزش می‌دهیم و نسبت به استقرار یک اتاقک بازیافت در مدرسه اقدام می‌کنیم تا بچه‌ها به صورت عملی این موارد را در نظر داشته باشند و بازدیدهای متعددی برای آنها در نظر گرفته‌ایم.
به صورت پایلوت اولیه طرح تفکیک بازیافت کاغذ را در سطح ادارات شروع کردیم و مدارس در الویت بعدی ما هستند که حدود 40-50 مدرسه را پوشش دادیم. کارتن پلاست‌ها با هزینه سازمان تهیه و در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد و برنامه زمان بندی داریم که یک روز در هفته اقدام جمع آوری محتویات کارتن پلاست‌ها شود. در پایگاه‌های مختلف برای آموزش مردم برنامه‌ریزی کردیم. با مجموعه‌های مردم نهاد برای استفاده از ظرفیت‌شان نشست‌هایی داشتیم. تمام این دستگاه‌ها و زیر ساخت‌ها باید آماده باشد تا زمانی که فعالیت طرح شروع شد تا بتوان به صورت یک حلقه به موفقیت امیدوار بود. همچنین نشست‌هایی را با رئیس دادگستری شهرستان و معاون دادگستری استان داشتیم تا از ظرفیت‌های قوه قضاییه هم استفاده کنیم.
زباله شهر ساری و شهر اطراف کجا دپو می‌شوند؟
بهارفر: ما دپو زباله نداریم، ایستگاه انتقال زباله داریم که ماشین‌های مکانیزه به صورت تخلیه زباله در ماشین‌های بزرگتر اقدام می‌کنند. سکو برای انتقال زباله از ماشین‌های کوچکتر به بزرگتر زده شد و انتقال آن به 130 کیلومتر دورتر از ساری و در مرز سمنان در زمینی که در مالکیت شهرداری است انتقال صورت می‌گیرد. ساری شاید تنها شهری در کشور باشد که مسافت تولید زباله تا دفن آن انقدر زیاد است و طبیعتا هزینه‌ی سنگین و خطرات جانی را بر ما تحمیل می‌کند اما چون متولی امر دستگاه‌های دیگری هستند چاره دیگری نداریم.
به دلیل محدودیت‌هایی که در انتخاب زمین در ساری داشتیم منجر شد تا این مسافت را برای دفن زباله طی کنیم و تا زمان راه اندازی نیروگاه زباله سوز ناچار به انجام این کار هستیم. مرکز دفن زباله ساری بهترین مرکز در استان در حوزه بهداشتی است اما چون صرفا مرکز ساری نیست و زباله‌های روستاهای اطراف را هم پوشش می‌دهد جوابگو نیست. مشکل زباله مشکل یک فرد و مجموعه نیست بلکه می‌تواند مشکل یک شهر باشد.
آخرین حرف و درخواست شما از مردم برای همکاری با سازمان مدیریت پسماند چیست؟
بهارفر: ابتدا باید آگاهی مردم را بالا و شرایط را برای آنها مهیا کرد سپس از آنها متوقع بود. هرکس باید متولی و مدیر پسماند خودش باشد و ما هم به نحو احسنت فعالیت خودمان را انجام دهیم. مشارکت مردم در بحث هزینه خدمات شهری بیشتر شده است و این به خاطر رضایتمندی از عملکرد شهرداری است. می‌توان معضل زباله که در شهرهای بزرگ تبدیل به یک بحران شده را تبدیل به یک فرصت کرد. مدیریت پسماند می‌تواند از این بحران فرصت‌های زیادی از قبیل اشتغال، سرمایه گذاری، کاهش هزینه خانوار و ... ایجاد کند.
