مازندشورا: روز 29 اردیبهشت 1396 دوازدهمین دوره ی انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای شهر و روستا برگزار می شود ودر این بین برخی از نامزدها با طرح برخی از شعارهای پوپولیستی در زمینه ی اشتغال و یارانه ، بحث ها و سوالات جدی را در محافل سیاسی و حتی اجتماعی برانگیختند.
اینکه آیا امکان بازگشت عوامگرایی و یا تحقق شعارهای پوپولیستی در ایران وجود دارد؟ آیا باید نگران شکل گیری پوپولیسم حاد در انتخابات پیش روی بود؟ آیا زمینه ها و امکان چنین بازگشتی در جامعه ی ما وجود دارد؟ زمینه های اجتماعی و فکری شکل گیری آن کدامند؟
در این زمینه جواد جمالی ، دانشجوی دوره ی دکترای جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی در گفت و گو با ایرنا گفت : می توان انتظار داشت اگر طبقه ی متوسط به وظیفه ی تاریخی خود عمل ننماید ، ممکن است ما شاهد بازگشت پوپولیسم حادتر از سال 84 در انتخابات پیشرو باشیم .
به اعتقاد جمالی انفعال ، بی تحرکی ، تحریم انتخابات از سوی این طبقه و قشر خاکستری جامعه می تواند زمینه ساز چنین بازگشتی باشد.
این دانش آموخته جامعه شناسی سیاسی اظهار داشت : پوپولیسم ، امروز و برای ایرانیان از پس تجربه‌ای هشت ساله ، دیگر واژه یا اصطلاحی ناشناخته و مختص به سیاست دانان نیست .
جمالی گفت : نخستین بار پیش از انتخابات 84 بود که این اصطلاح به طور گسترده در رسانه‌ها و مطبوعات در بیان روشنفکران و پژوهشگران در توصیف شکلی از سیاست‌ورزی که با شعارهای عوامانه می‌خواست در انتخابات شرکت کند، به کار رفت.
این دانشجوی دوره دکترا در برابر این سوال که به نظر شما پوپولیسم چیست و چرا دولت نهم و دهم به چنین سیاست های منسوب می شد؟ گفت :پوپولیسم به جریانی گفته می‌شود که که مدعی است بدون هیچ واسطه حزبی یا نهادی نماینده مستقیم مردم است و لذا خود را ملزم به پاسخگویی به هیچ نهاد سیاسی نمی‌داند . این جریان نخستین بار در آمریکای لاتین متولد شد و در مقابل خردگرائی و عقلانیت قرار دارد و بر جلب و پشتیبانی مردم با توسل به وعده های کلی و مبهم ، پیشبرد اهداف سیاسی مستقل از نهاد ها و احزاب موجود با فراخوانی توده های مردم به اعمال فشار مستقیم بر حکومت استوار می باشد.
جمالی افزود: اگر به چند سال پیش برگردیم قطعا یکی از دلایلی که آن روزها دولت نهم به دولت پوپولیسم معروف شده بود ، علاوه بر شخصیت ذاتی و حتی طرز لباس پوشیدن و سخن گفتن رئیس دولت و شعارهای مطرح شده توسط او در رقابت های انتخاباتی ، می توان پرداخت نقدی یارانه ها ، سفرهای استانی و داد و ستد نامه های مردمی و عدم اعتقاد به احزاب و جریانات سیاسی و تاکید بر توده های مردم را نام برد.
جمالی در مورد زمینه های اجتماعی و فکری شکل گیری پوپولیسم در ایران می گوید : پوپولیسم در ایران دو منبع یا ریشه ی تاریخی داردکه عبارت اند از ؛ نخست اختلاف طبقاتی که یک مقوله اقتصادی است و دوم کوتاه مدت بودن جامعه ی ایرانی که یک ریشه ی فرهنگی دارد . در همه ی جوامع اختلاف ثروت و درآمد میان آحاد و اقشار مردم وجود دارد و بسته به نوع نظام اقتصادی و یا سیاسی ممکن است این اختلاف عادلانه و یا غیرعادلانه باشد . درصورتی که این اختلاف ، حاد و ناشی از دست اندازی غیر عادلانه یک طبقه بر طبقه ی دیگر باشد ، امکان پا گرفتن شعارهای پوپولیستی در این جوامع وجود دارد .
به گفته وی ، اختلاف طبقاتی در ایران بین طبقه ای که بعد از انقلاب از آن به عنوان مستضعفین یاد می شود با طبقه ی سرمایه دار از مهم ترین عوامل شکل گیری جنبش ها و یا نهضت های چپ گرا که جنبش های پوپولیستی در آن ریشه دارند ، می باشد. سیاست‌گذار پوپولیست بیشتر در کشورهایی که در آن توزیع درآمد نابرابری شدید دارد بروز می‌کند .
جمالی افزود: عامل دوم به مسئله ی فرهنگی بر می گردد و آن 'کوتاه مدت بودن جامعه ی ایرانی ' است. ما به تعبیر همایون کاتوزیان یک جامعه ی کوتاه مدتی هستیم که هر از چندگاهی کلنگ بر می داریم و تمامی دستاوردها و تجربه های سازنده و سرمایه های تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی را که از دوران پیش از آن داشته ایم را نابود می کنیم. یکی از دلائلی که پوپولیسم در جامعه ی ما امکان ظهور می یابد به همین خصیصه بر می گردد . در پوپولیسم پاسخ ها کوتاه مدت است و ما یاد نگرفته ایم که به توسعه یک نگاه دراز مدت داشته باشیم. درواقع ما پروژه محور بوده ایم تا پروسه محور.
وی در باره چه تضمینی به منظور عدم بازگشت پوپولیسم در جامعه ی ما وجود دارد؟ گفت : هیچ تضمینی در این زمینه وجود ندارد ، دولت گذشته نه تقدیر ما بلکه تقصیر ما بوده است . بخش زیادی از این قصور متوجه ی طبقه ی متوسط جامعه ی ماست که نتواست به عنوان یک طبقه 'پیشرو' ، نقش تاریخی خود را در بزنگاه انتخابات ریاست جمهوری نهم ایفاء نماید .
انفعال ، خستگی و تحریم انتخابات از سوی بخش وسیعی از این طبقه ، مهم ترین عامل روی کارآمدن دولتی با رویکرد فوق بوده است. بنابراین با غفلت و انفعال این طبقه ، کسی نمی تواند مانع یک بازگشت تاریخی گردد. بازگشت یا عدم بازگشت آن تاحدود زیادی منوط به حضور آگاهی بخشانه این طبقه به عنوان یک قشر پیشرو می باشد.
به گفته جمالی ، پوپولیسم اتلاف منابع ، اتلاف زمان و عقب راندن چرخ های توسعه ی یک کشور است. تجربه ی تاریخی نشان داده است که کشورهائی که به دام پوپولیسم افتاده اند ، به ازای هرسال ، سالیان متمادی از توسعه عقب افتاده اند . به تجربه ی 'آرژانتین' بنگرید ، این کشور تا قبل از روی کارآمدن 'پرون' به عنوان یک رهبر پوپولیستی به مدت 40 سال رشد اقتصادی بالای 6 درصد را تجربه می نمود و بهشت سرمایه گذاران خارجی بود . اکنون با گذشت بیش از 40 سال از حکومت پرون ، آرژانتین هنوز نتوانسته است به دوران ما قبل پرون برگردد .
اقتصادی که گرفتار سیاست های پوپولیستی گردد ، همواره با کمبود منابع دائمی ، کسری و نابرابری بالا و همچنین ناکارامدی در مدیریت بخش عمومی مواجه می شود. افزایش نرخ بیکاری و تورم از دیگر پیامدهای سیاست های پوپولیستی است. پیش بینی می شود نرخ تورم در 'ونزوئلا' به 2هزار درصد برسد. ایجاد قطب بندی و تقسیم جامعه به شکاف فقیر و غنی ، مسئولیت گریزی فردی ، تعلیق آزادی های فردی ، استبداد و فساد از پیامدهای غیراقتصادی پوپولیسم می باشد.
به اعتقاد این دانشجوی دکترای جامعه شناسی راه‌حل مقابله با شعارهای پوپولیستی و جلوگیری از روی کار آمدن چنین نگرشی بیش از همه بر دوش طبقه ی متوسط جامعه قرار دارد و گفت: وظیفه اقشار فرهیخته جامعه اعم از روزنامه‌نگارها و اقتصاددان‌ها ، تحصیل کردگان و به طورکلی طبقه ی متوسط جامعه این است که به مردم توضیح دهند رسیدن به مدینه فاضله جز با کار و سختی امکانپذیر نیست و اینکه ما جایی بنشینیم و یک نفر پولی به ما بدهد ، نمی‌تواند روش مطلوب زندگی کردن باشد . این مساله باید برای مردم توضیح داده شود .
وی در پایان گفت :حتما ایجاد اشتغال لازم است ، اما نه با پول دادن مستقیم به مردم ، بلکه با مناسب کردن فضای کسب‌ و کار باید این کار تحقق یابد . باید به مردم توضیح داده شود که ما برای ایجاد شغل و رشد اقتصادی نیاز به سرمایه گذاری داریم . باید توضیح داده شود که سرمایه‌ها و پس‌اندازهای داخلی ما چقدر است و حداکثر چقدر می‌تواند باعث رشد و اشتغال شود ، همه این موارد عدد و رقم و فرمول‌های مشخص اقتصادی دارد .
خبرنگار : رضا غلامی ** تنظیم کننده: سید محسن حسن نیا
7335/1899