مازندشورا: در گذشت ناباورانه این استاد که به باور همه کارشناسان مربوطه به عنوان 'گل سر سبد موسیقی ایرانی' لقب گرفت آن هم در 59سالگی، ضربه هولناکی بر این هنر و اهالی آن بود.
گزافه گویی نیست اگر بگوییم مرگ ابر هنرمندانی چون علینقی وزیری، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، حسینعلی ملاح، احمد عبادی، اصغر بهاری، منصور صارمی، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، کامران داروغه و ده ها بلکه صدها تن دیگر بر حزن موسیقی ایرانی افزوده و آن را غمین تر از گذشته کرده است.
خاصه آنانی که همچون صبا، خالقی، بدیعی، رضا ورزنده، حبیب سماعی، داریوش رفیعی و... به رغم تاثیر گذاری ابدی، پیش از آنکه سالیان عمر را به شش دهه رسانده باشند، چهره در نقاب خاک کشیده و دوستداران فرهنگ و هنر ایران زمین را از ادامه هنر خویش محروم کرده اند.
زنده یاد حبیب الله بدیعی یکی از شاگردان برجسته و یا گلی از بوستان صبا بود که نه تنها به عنوان نوازنده ویولن بلکه در مقام موسیقیدان، صاحب نظر ، آهنگساز و رهبر ، جزو چهره های فراموش نشدنی در موسیقی ایرانی بوده و تاثیر شگرفی بر این هنر گذاشته است.
** جایگاه ویولن در موسیقی
ویولن برای نخستین بار در قرن شانزدهم میلادی توسط هنرمند ایتالیایی به نام ' گاسپارو برتولوتی ' معروف به ' گاسپارو داسالو ' ساخته شد و تاریخ ساخت قدیمی ترین ویولنی که از وی وجود دارد 1570 است.
حضور این آلت موسیقی آن هم به جای ' ویول ' که در آن زمان ساز متداول و رایجی بود، مخالفت های سرسختانه ای در پی داشت اما با وجود همه ضدیت ها که در تمام اعصار با هر نوع نو آوری و تحولی صورت می گیرد، ویولن بسرعت جای خود را به عنوان ساز جهانی در ارکستر ها باز کرد.
این جایگاه به گونه ای است که امروزه تشکیل یک ارکستر بین المللی بدون حضور ویولن غیر ممکن و در انواع موسیقی های جهان در دوران مختلف اعم از باروک، کلاسیک، رمانتیک و سایر اعصار و نیز ارکسترهای مجلسی قرن بیستم بسیار حائز اهمیت است و حتی نسبت به سایر آلات موسیقی حالت ارجحیت دارد.
ورود ویولن در سایر ژانر ها از قبیل ' جز Jazz ' ، بلوز ، راک و فولک و ظهور نوازندگان چیره دست بر اهمیت این ساز صحه گذاشته است.
اهمیت حضور این ساز چه در تکنوازی و چه گروه نوازی تاحدی است که ' بتهوون Beethoven ' گفته است : اگر ویولن نبود چاره ای جز اختراع آن نداشتیم.
** ویولن در ایران
کمتر از 150سال قبل ویولن برای نخستین بار توسط مظفرالدین شاه قاجار از فرنگ به ایران آورده و دستور آموزش آن در مدرسه دارالفنون به علاقه مندان داده و ' موسیو دووال ' فرانسوی برای این منظور به کشور ما دعوت شد.
این ساز ابتدا با عنوان 'کمانچه فرنگی' بین اهالی موسیقی معروف شد و با وجود هنرمندانی چون تقی دانشور، اسماعیل خان کمانچه کش، رضا محجوبی، رکن الدین مختاری، ابراهیم آژنگ، حسین هنگ آفرین، جهانگیر مراد حسام السلطنه و... حضور جدی و تاثیر گذاری در موسیقی ملی ایران یافت.
ظهور هنرمند تحصیل کرده همچون علینقی وزیری و در پی آن تربیت شاگردانی مانند ابوالحسن صبا و روح الله خالقی بیش از پیش به ویولن حالت آکادمیک داد و جایگاه آن را در اجرای هرنوع موسیقی در ایران کاملا تثبیت کرد.
به رغم مخالفت های شدید عده ای با حضور ویولن در موسیقی ایرانی و از سوی دیگر دشواری در نواختن آن، این ساز در طول یک سده اخیر نوازندگان برجسته ای را به خود دیده و به زیبایی توسط دستان هنرمند آنان نوازش شده است.
هر یک از آنان از اعم از ابراهیم منصوری، شهباز برمکی، حسین یاحقی، حسینقلی طاطایی، اسماعیل زرین فر، لطف الله مفخم پایان، مهدی برکشلی، ناصر زرآبادی، عبدالله جهان پناه، جواد لشکری، بزرگ لشکری، عباس شاپوری، شاپور نیاکان، مسعود حسنخانی، اسد الله ملک و...ضمن نوازندگی، با آفرینش آثار بدیع و پرورش شاگردان گوناگون تاثیر شگرفی بر تاریخ این ساز در موسیقی ایرانی گذاشته اند.
اغلب متخصصان و موسیقی شناسان بر این اعتقادند که مهدی خالدی، علی تجویدی، همایون خرم، پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی در میان نوازندگان فوق از ویژگی خاصی برخوردار بوده و از آنان می توان به عنوان اسطوره های ویولن ایرانی یاد کرد.
آنان همچنین اعتقاد دارند که این پنج هنرمند با آفرینش آثار فاخر و ماندگار بویژه در دهه 40خورشیدی ضمن افزایش مخاطبان موسیقی ایرانی، تحول شگرفی در این ژانر ایجاد کردند که هرگز تکرار نخواهد شد.
اما با نگاهی دقیق تر اگر بخواهیم آنان را تنها به لحاظ تکنوازی ویولن مورد ارزیابی قرار دهیم چه به لحاظ معرفتی و چه حسی به امتیاز و برتری پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی پی خواهیم برد.
شیرینی و لطافت توام با قدرت فراوان در آرشه کشی و ابتکار و نو آوری تقریبا در هر بار نوازندگی، این دو نوازنده را متمایز از همه ویولن نوازان ایران کرده تا جایی که نام آنان با ویولن گره خورده است.
این در حالی است که ویولن به تایید عموم موسیقیدانان جهان دشوار ترین ساز بوده و بالطبع موفقیت در نوازندگی آن استعدادی شگرف و پشت کاری همراه با ریاضت می طلبد.
تراکم نت ها روی دسته 27 سانتی متری و نبود پرده بندی (فرت fret) و تکنیک های گوناگون در آرشه کشی از ویولن ، سازی بس سخت به وجود آورده ، به طوری که بیش از 90درصد هنرجویان یا تغییر ساز داده و یا به طور کل آموختن موسیقی را رها می کنند.
** تولد بدیعی
استان سرسبز و زیبای مازندران در نخستین روزهای سال 1312خورشیدی شاهد تولد کودکی بود که بعدها چون خورشیدی بر آسمان موسیقی ایران زمین درخشید و با پنجه های ملکوتی و آرشه سحر آمیزش به حق در زمره اسطوره های ویولن این سرزمین جای گرفت.
چه کسی می پنداشت که حبیب کوچک چه آرزوهای بزرگی درسر می پروراند و چگونه ویولن برادر درهای شهرت، محبوبیت و 'کعبه دل ها ' را به رویش می گشاید؟
استاد حبیب الله بدیعی ' شعله سرکش ' خلاقیت و ' سنگ صبور ' هنرمندان و اهالی موسیقی چنان 'جاودانه' شد که اگر بگوییم سخن گفتن از آثار و تاثیر او بر جامعه موسیقی نه کاری خرد و کوچک بلکه امری دشوار است، گزاف نگفته ایم.
** زندگینامه
حبیب الله بدیعی در چهارم فروردین ماه 1312 در روستای ' ازانده ' از توابع شهرستان سواد کوه مازندران در خانواده ای هنر دوست به دنیا آمد و پس از هشت سال به همراه خانواده به تهران عزیمت کرد.
برادر حبیب ، ویولنی برای خود تهیه کرده و به فراگیری این ساز پرداخت ولی پس از دو سال آن را رها کرد. حبیب درتنهایی دور از چشم پدر و برادرش ویولن را برداشته و قطعاتی را با آن می نواخت.
برادرش ربیع الله که از استعداد و علاقه وی مطلع شد سازش را به او اهدا کرد. وی پس از آن که مدت ها بدون معلم می نواخت در سال 1326 نزد استاد لطف الله مفخم پایان که یکی از شاگردان استاد صبا بود، نواختن ویولن و تئوری موسیقی را فرا گرفت و در 29 سالگی به عنوان سولیست (تکنواز) ویولن در رادیو ارتش به نواختن این ساز می پرداخت.
در 31 سالگی به نزد صبا رفت و مدت ها از او کسب فیض کرد و دوره های تکمیلی آواز را نزد آن استاد به پایان رساند و همزمان دوره ویولن کلاسیک را از جیونگوزیان آموخت.
استاد بدیعی علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و معتقد بود موسیقی ملی هر کشور نشانگر و نماینده فرهنگ، تمدن و اعتلای روح آن ملت است و برای از بین بردن استقلال و همبستگی یک ملت، کافی است ابتدا موسیقی، فرهنگ وادبیات آن را بگیرند.
او همچنین اعتقاد داشت که ادبیات موسیقی ما همچنان که در مقابل ناملایمات تاریخی و حملات وحشیانه قوام مختلف ایستادگی کرد، از این پس نیز به اتکای فرهنگ پربار خود، راه آینده را درمی نوردد و میراث های فرهنگی خویش را حفظ خواهد کرد.
وی در نواختن گوشه های ایرانی، سبک خاص و قدرت فوق العاده ای داشت به طوری که ضمن توانایی در آرشه کشی و انگشت گذاری، صدای سازش از لطافت ویژه ای برخوردار بود و بدون اینکه لطمه ای به اصالت موسیقی سنتی ایرانی بزند، بسیاری از تکنیک های موسیقی کلاسیک در سازش شنیده می شد.
وی همچنین در آهنگسازی شیوه خاص خود را داشت و از تکرار نغماتی که موجب کسالت شنونده بشود پرهیز می کرد.
زنده یاد حبیب الله بدیعی در سال 1333 ارکستر شماره 6 رادیو را رهبری می کرد، در سال 1337 به دعوت داوود پیرنیا سرپرستی برنامه گلها را برعهده گرفت و در سال 1343 به عضویت شورای موسیقی رادیو در آمد.
او چندی بعد معاون و پس از آن رئیس اداره موسیقی رادیو شد و مدت 6 سال رهبری ارکستر باربد را نیز برعهده داشت.
** آثار
وی برای کمک به موسسات خیریه کنسرت های متعددی برگزار کرد و بجز تکنوازی های مختلف آثار فراوانی از خود برجای گذاشت که از آن میان می توان به 'کعبه دلها'، 'دل بیگناه'، 'افسانه عشق'،'مهربان شو'،'فریاد ازاین دل'، 'ای زندگی'، 'غوغای مستی'، 'دیگه بسمه'، 'درکنار آشنایان'، 'رفته بودم'، 'به سلامت'، 'افسانه هستی'، 'افسانه کمتر'، 'قصه دل'، 'در آتشم'، 'مده فریبم'، 'اسیر بلا'، 'اسیر نگاه'، 'داغ جدایی'، 'دنیای اشک'، 'شعله سرکش'، 'به خاطر تو'، 'نگاه گویا'، 'گلریزان'، 'فروغ دیده'، 'سنگ صبور'، 'دل غافل من' و.... اشاره کرد.
بدیعی در کنار فعالیت موسیقی از تحصیل علم نیز غافل نشد و پس از اخذ لیسانس زمین شناسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.
مرحوم بدیعی در بیست و هفتم مهرماه 1371 خورشیدی بر اثر سکته قلبی در بیمارستان توس تهران بدرود حیات گفت و در آرامگاه امامزاده طاهر کرج آرام گرفت.
** بدیعی از زبان هنرمندان
به اعتقاد کلیه موسیقیدانان کشورمان قدرت آرشه و تسلط حبیب الله بدیعی در نواختن ویولن و اجرای مدولاسیون ها (تغییر گام)، تغییر بجا و بموقع پوزیسیون ها (حرکت دست بر روی دسته ویولن) و تلفیق تکنیک موسیقی کلاسیک با موسیقی سنتی ایرانی، بیش از حد تصور بوده به طوری که زنده یاد پرویز یاحقی در مورد وی گفت : قدرت جادویی ای در ویولن و آرشه وی وجود دارد که برای سایر نوازندگان این ساز ناشناخته مانده است.
زنده یاد فریدون ناصری از حبیب الله بدیعی به عنوان یکی از زبردست ترین بداهه نوازان ویولن در موسیقی ایرانی یاد کرد و گفت : او نه تنها در ردیف دانی، نوازندگی و آهنگسازی سرآمد موسیقیدانان کشور است، بلکه اگر لازم باشد در قدرت و توان تقلید از بالاترین درجه برخوردار است کما این که پس از درگذشت صبا او تنها کسی بود که توانست چهارمضراب 'زنگ شتر' را به بهترین وجه ممکنه اجرا کند.
چهار مضراب سه گاه زنگ شتر دشوار ترین اثری است که توسط استاد صبا ساخته شد.
زنده یاد ذبیح الله مقوم نوازنده پیشکسوت ویولن بدیعی را از افتخارات موسیقی ایرانی می دانست که به اعتقاد او ' نام این هنرمند همواره بر تارک هنر ایران زمین می درخشد' .
وی با اشاره به اینکه تکنیک های متعددی نوازندگی ویولن کلاسیک وجود دارد که در موسیقی ایرانی کمتر از آن استفاده می شود، گفت : حبیب الله بدیعی از معدود نوازندگانی است که بدون اینکه به موسیقی ملی لطمه ای وارد کند و از لطافت و زیبایی آن بکاهد، از تکنیک های موسیقی بین المللی در نواختن ویولن ایرانی بهره می گیرد.
خبرنگار: زهره کرمی ** انتشار دهنده : حسن فلاحتی
7330/1654

فرهنگي

سالمرگ

حبيب الله بديعي

مازندران