مازندشورا: سیطره زبان فارسی و انگلیسی ؛ یکی به عنوان زبان رسمی کشور و دیگری با پوشش توجیهی زبان بین المللی تا کنون بیشتر گویش ها و زبان های محلی را به محاق برده است و در این میان زبان های اصیلی چون گویش کهن 'مازندرانی'، 'تبری' یا 'گیلکی' گویا بیشتر از همه دچار خسران شده اند.
رشد بی رویه کلاس های زبان های خارجی به خاطر تمایل پدران و مادران به فراگیری این زبان ها توسط فرزندانشان از کودکی سبب دور شدن همزمان آنان از زبان مادری شده و تراژدی ناخوشایندی را رقم زده است در حالی که تسلط به زبان مادری و بومی در کنار فراگیری یک زبان خارجی می تواند یک برگ برنده و افتخار فرهنگی محسوب شود.
پدر و مادرهای مازندرانی سالهاست دیگر با فرزندان خود به زبان فارسی صحبت نمی کنند تا جائی که بین نسل های دهه 70 به بعد در این استان به سختی می توان فردی را یافت که به زبان مازندرانی صحبت کند .
این وضعیت تراژدیک اما در بسیاری مواقع به خاطر عدم تسلط کامل پدران و مادران به زبان فارسی و برگردان غیراصولی بسیاری کلمات و جملات مازندرانی به زبان فارسی سبب خلق موقعیت های کمدیک می شود که در آن صحبت کردن کودکان نه دارای چارچوب ادبیات زبان فارسی است و نه ساختار زبان مازندرانی را دارد .
تلاش برای صحبت کردن به زبان فارسی با به کارگیری واژگان زبان مازندرانی و افعال خود ساخته تا کمتر از سه دهه پیش تنها در میان افراد مسنی متداول بود که مجبور می شدند در موقعیت های اجباری با فارسی زبانان همکلام شوند ، ولی امروزه این وضعیت چنان فراگیر شده است که در دور افتاده ترین روستاهای مازندران هم کودکانی که تازه زبان باز کرده اند ، این موقعیت های کمدیک را خلق می کنند.
** امیرعباس کئی چلیک ، نمونه کمدی تراژدیک برای زبان مازندرانی
این که کودکان تازه به سخن آمده قادر نباشند بعضی از کلمات را درست ادا کنند ، در همه جای دنیا باعت خنداندن اطرافیانشان می شوند ، ولی ' امیرعباس کئی چلیک ' کودک مازندرانی که در چند ماه گذشته به خاطر صحت کردنش با لهجه مازندرانی تبدیل به چهره ای رسانه ای شود ، عمق تراژدی ای را بیان می کند که زبان مازندرانی به آن گرفتار آمده است .
خلق ناخواسته موقعیت های کمدیک از زبان مازندرانی توسط این کودک چنان باعث سرگرمی در فضای مجازی شده که پای امیرعباس را به برنامه های تلویزیونی هم باز کرد و فراتر از آن یکی از کارگردانان کشور هم اعلام کرد که ساخت فیلمی را با حضور این کودک مازندرانی در دستور کار خود قرار می دهد.
برای بسیاری از نخبگان و فرهنگ دوستان مازندرانی ، صحبت های امیرعباس بیش از آن که کمدی باشد ، یک تراژدی تمام عیار برای زبان مازندرانی است و اگر متولیان امر دیر بجنبند ، حتی فرصت فاتحه خوانی را برای برای زبان مادری در حال کمای خود نخواهند یافت .
** تمسخر ، منشاء دوری گزینی
علی زارع جوان 29 ساله ساروی که حتی افعال جملاتش را هم به زبان فارسی به کار می برد و تقریبا کاملا فارسی زبان شده ، دلیل این تغییر را نگاه نامناسب جامعه شهری پایتخت و فارسی زبانان اصلی به کسانی عنوان می کند که با لهجه و گویش حرف می زنند.
این جوان مازندرانی به اطلاق واژه 'دهاتی' از سوی فارسی زبانان به صحبت کنندگان زبان محلی اشاره کرد و در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در یک دوره چند دهه ای این فرهنگ نهادینه نبود که صحبت کردن به زبان محلی به معنای تسلط داشتن به یک زبان اضافی است که نه تنها عار نیست بلکه باعث افتخار است .
این جوان ساروی که خواهر برادرهای بزرگترش به زبان محلی صحبت می کنند، معتقد است : در حال حاضر این فرهنگ در حال جاافتادن است که تسلط به زبان محلی هیچ پنهان کاری و یا عار ندارد ، اما نهادینه شدن و اثرگذاری آن بر رفتار مردم نیازمند یک دوره زمانی است.
تلاش و خودباوری برای ماندگاری ارزش های فرهنگی که زبان بخش مهمی از آن است شاید مهم ترین فاکتور در زنده ماندن زبان مازندرانی باشد اما در این میان متولیان فرهنگی نیز باید دست به کار شوند.
تاخت و تاز از خودبیگانگی فرهنگی به مرزهای زبان مازنی به سرعتی که امروز در حال رقم خوردن است به دلواپسی انقراض کامل نسلی با این زبان می افزاید و می تواند به عنوان یک نگرانی جدی برای فرهنگ دوستان این سرزمین مطرح باشد.
** پیشینه زبان مازندرانی
زیان یا گویش مازندرانی را برخی نویسندگان و محققان این منطقه با زبان سانسکریت هم عصر و همدوره می دانند . برخی نیز زبان مازندرانی کنونی را بازمانده ای از زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی می دانند و معتقدند در اثر اختلاط بیش از اندازه با سایر زبان های غالب از جمله فارسی دری ، عربی و واژه های فرنگی که در چند دهه گذشته به زبان مازندرانی رسوخ کرده ، کم کم از هویت اصلی خود دور شده است.
به اعتقاد کارشناسان زبان ، به دلیل سیاست های یکسان سازی حکومت مرکزی در دوران قاجار و پهلوی ، از ارزش و اهمیت زبان مازندرانی هم کاسته شده است.
با وجود همه این تاثیرات ، زبان مازندرانی هنوز هم بخشی قابل توجه از واژگان و همچنین بعضی رگه های دستوری خاص خود را بعد از دو هزار سال حفظ کرده است.
زبان سانسکریت (کلاسیک) در فاصله 500 تا یکهزار سال پس از میلاد در منطقه ای بسیار وسیع از شرق آسیا و بویژه شبه قاره هند رواج داشت .
یک پژوهشگر زبان مازندرانی در باره این زبان به خبرنگار ایرنا گفت : زبان مازندرانی انشعابی از زبان پارتی است و قدمت آن به دوره اشکانیان باز می گردد و شعر و موسیقی مازندرانی قدیمی ترین بازمانده شعر و موسیقی ایران است.
محمد صالح ذاکری افزود : زبان مازندرانی در قرون چهار تا 9 هجری، زبان حاکم در شمال ایران بود و حتی کتاب های دینی را هم به این زبان ترجمه کردند.
** فضای مجازی ، هم درد و هم درمان
این پژوهشگر زبان مازندرانی نسبت به خطر نابودی این زبان کهن دارای ریشه هندی - اروپائی هشدار داد و گفت : براساس نتایج یک تحقیق، 60 درصد خانواده های مازندرانی در جمع خانوادگی هم به زبان فارسی حرف می زنند.
ذاکری معتقد است : رغبت نداشتن خانواده های مازندرانی برای آموزش زبان بومی به فرزندانشان، محدود شدن حوزه کاربرد، تاثیر زبان های دیگر، دلسردی و نداشتن اعتماد به نفس کاربران در استفاده از زبان مادری از عوامل تهدید کننده زبان مازندرانی هستند.
این پژوهشگر زبان مازندرانی استفاده از زبان مازندرانی در نوشتار ، کاربرد اسامی مازندرانی برای نام گذاری فرزندان، استفاده از زبان مازندرانی در رسانه ها و فضای مجازی و دستگاههای دولتی را هم از راهکارهای جانبی برای حفظ زبان مادری مردم مازندران برشمرد .
ذاکری از اینترنت و فضای مجازی به عنوان فرصتی مناسب جهت احیای زبان مازندرانی یاد کرد و گفت که هم اکنون زبان مازندرانی در این فضا حضور پررنگی دارد.
** غفلت از تاریخ شفاهی
عبور ساده از کنار زبان و واژه ها و عبارات محاوره ای که خود مملو از قطعات پیوسته و نسل به نسل تاریخی و معرف فرهنگ مردمان یک سرزمین است ، غفلت در نگارش تاریخ و نقصان قصه تاریخ و به گونه ای بی احترامی به اجداد و پیشینیان است.
زبان غنی و اصیل مازندران را می توان همانند موسیقی به کتاب ها نیز آورد . نفس های این زبان از ' بلده ' تا ' هزارجریب ' بیشتر به گوش می رسد . در بسیاری نقاط شهری اما تنها تعدادی از واژگان این زبان شنیده می شود و تنها بویی اندک از افعال برگردان گم شده در پس جملات تقریبا کامل فارسی به مشام می رسد که بی ریختی فرهنگی این زبان را بیشتر و ناخوشایندی تلخی را ناخودآگاه از این ترکیب به ذائقه تحمیل می کند.
زبانی که اکنون بخش زیادی از کودکان ، نسل جوان و میانسالان مازندرانی صبحت می کنند ترکیبی از فارسی و مازنی است که همه با هر گویشی تقریبا آن را متوجه می شوند با این تفاوت که دیگر در هوای محاورات مازندرانی ها صمیمیت و حس غرق شدن در هویتی سبز در کوچه های بارانی زبان شیرین این خطه که شنونده را در حال و هوای سنت های شیرین گذشته غرق می کرد، به شامه نمی رسد.
** جای خالی رسم الخط
تالیف و نگارش کتاب هایی به زبان مازندرانی و تلاش نویسندگان در این جهت که همتی عالی می طلبد، خود می تواند یکی از اثرگذارترین اقدامات از سوی متولیان فرهنگی برای حفظ زبان اصیل مازندرانی محسوب شود چرا که آثار مکتوب نقش غیرقابل انکاری در ماندگاری یک زبان دارد.
اساتید تاریخ معتقدند یکی از مهم ترین دلایل کم توجهی به زبان مازندرانی نداشتن رسم الخط مخصوص این زبان است.
به اعتقاد آنان ، برای احیای زبان های محلی بویژه زبان باستانی مردم مازندران بهتر است تا متولیان فرهنگی استان نسبت به تعریف و بازآفرینی یک رسم الخط متناسب با این زبان اقدام کنند و با آموزش آن در سطح مدارس و کانون های فرهنگی از نابودی کامل این زبان جلوگیری کنند.
حسین اسلامی نویسنده و پژوهشگر مازندرانی و مسئول پژوهشکده ساری شناسی معتقد است: تاریخ هر ملتی هویت آن ملت است و ملتی که از تاریخ و زبان خود فرار کند نه تنها هویت ندارد بلکه زنده هم نمی ماند.
وی افزود : مازندرانی ها باید مازندرانی حرف بزنند تا یخ محلی حرف نزدن باز شود، باید در مدارس هم مازنی حرف بزنیم ، جمع بندی درس در ربع پایانی کلاس به مازنی باشد.
او ادامه داد : چرا مازندران با آن هویت، به اینجا رسیده که چهره فرهنگی استان هم به یخ زدگی آن اذعان می دارد؟ چرا باید از یک ملت استدعا کرد که به زبان خودشان حرف بزنند و فرهنگ گریز نباشند؟ چه چیزی می تواند شیرین تر از زبان مادری باشد.
صحبت کردن به زبان محلی در جلساتی که رسمیت ندارد، تهیه تولیدات فرهنگی و هنری با نگاه بر فرهنگ، هنر و هویت استان مازندران، تشویق فرزندان به مطالعه کتب تاریخی مازندران و توجه بیشتر رسانه ها به کاربرد این زبان می تواند ویروس کش بلای نازل شده بر سر زبان اصیل مازندرانی باشد.
نهضت جمع آوری بیش از 30 هزار واژه اصیل مازندرانی در کتاب هایی با عنوان واژگان تبری و جمع آوری و انتشار کتاب های دربردارنده ضرب المثل های کهن مازندران و اقدامات فرهنگی چون تمرکز چندسال گذشته پیک های نوروزی دانش آموزان منطقه به زبان و هویت محلی تنها درصورتی اثربخش خواهد بود که اراده مردم در حفظ این گویش ضمیمه آن شود زیرا مردم وسیعترین قسمت نگهدارنده این زنجیره را تشکیل می دهند.
اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اهمیت آموزش و جایگاه زبان مادری و نبودن منع قانونی آن پرداخته و استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‏‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی را آزاد گذاشته است.
کارشناسان معتقدند نسلی که قادر به انتقال زبان مادری خود به نسل‌های آینده نباشد، دچار تهدید فراموشی زبان و فرهنگ خود خواهد شد.
زبان مازنی به عنوان یکی از مهم ترین زبان‌ها، لهجه‌ ها و گویش‌های ایرانی مطرح است، این زبان اصیل همانند زبان های اصیل برخی دیگر از نقاط کشور که در مدرسه تدریس می شود باید به کلاس های درس دانش آموزان وارد شود.
در سیستم آموزشی مدارس کشور کتاب و زبان انگلیسی و عربی گنجانده شده ، اما از زبان و کتاب مادری و باستانی خبری نیست. خانواده و مدرسه بهترین کانون انتقال هرآنچه مربوط به فرهنگ است، محسوب می شود و اثرگذارترین کانال برای حفظ و حراست از زبان مازندرانی، این میراث شیرین پیشینیان، برنامه ریزی برای این کانون هاست.
خبرنگار : فاطمه رحمتی ** انتشاردهنده : حسن فلاحتی
3009/1654

فرهنگي

زبان مازندراني

فراموشي