مازندشورا:به گزارش خبرگزاری فارس از شهرستان ساری، سالهاست که در کشور ایران شاهد تکرار وقوع زلزله مهیب بوده و هستیم، بحرانی که با خواب و بی‌خیالی شروع شده و با خواب و بی‌خیالی پایان می‌یابد.
پس از وقوع زلزله و اثرات بی‌شمار جانی و مالی آن، شاهد اشک و ناله از طرف مردم و فراخوان عمومی برای ارسال کمک‌ها از طرف دولت هستیم.
در این بین مردم نه تنها خود را قربانی زلزله، بلکه قربانی سیاست‌های دولت دانسته و تمام تیرهای نقصان و کم‌کاری را به سوی دولت و دستگاه‌های اجرایی نشانه می‌روند و در نهایت تمام هیاهوها با بلا خواندن زلزله به اتمام می‌رسد و چون واکنش در برابر بلا غیرممکن بوده، به ظاهر مردم واقعاً قربانی و بی‌تقصیر هستند.
حال اینکه خود مردم نیز در کنار دولت به‌دلیل عدم اقدام مناسب پیشگیرانه و عدم آمادگی کافی برای مقابله با این پدیده مهم و کاهش اثرات آن بی‌تقصیر نیستند.
در بین افراد جامعه، دانش‌آموزان چه در محیط مدرسه و چه در محیط منزل و چه در اجتماع عمومی، از جمله گروه‌های پرجمعیت جامعه هستند که همواره در معرض خطرات ناشی از زلزله قرار دارند.
لذا آموزش و مانورهای مداوم و مستمر و شبیه‌سازی شده با واقعیت‌های زلزله، برای آنان جهت آمادگی در برابر زلزله، نه به‌صورت سمبلیک و موقت بلکه به‌عنوان یک کار و برنامه هدفمند و مداوم، جزء حلقه‌های گم شده چرخه مدیریت بحران زلزله در کشور است.
با توجه به جمعیت تأثیرگذاری همچون دانش‌آموز در جامعه چه در مدرسه، چه در منزل و خارج از محیط مدرسه باید از این ظرفیت عظیم کشور برای تقویت ایمنی و افزایش آمادگی عمومی در برابر زلزله، بهتر و بیشتر بهره برد.
از سوی دیگر از آنجایی‌که عموماً دولت در امر مدیریت بحران دارای منابع محدودی از نظر نیرو و امکانات بوده، با آموزش و برگزاری مانورهای مستمر و هدفمند در مدارس برای دانش‌آموزان، می‌توان آنها را برای مقابله حین زلزله، خود امدادی و دگر امدادی و نیز انجام اقدامات پیشگیرانه در محیط مدرسه و منزل آماده کرد.
لذا مهم‌ترین گام در مدیریت بحران زلزله در مدارس، آموزش (حتی اجباری) برای بالا بردن سطح دانش و آگاهی عمومی دانش‌آموزان در مورد زلزله، اثرات آن و نحوه مواجهه و مقابله با آن است.
از طرفی با شبیه‌سازی صحنه زلزله‌های گذشته و انجام تمرینات و مانورهای دوره‌ای و مداوم در مدارس و مراکز آموزشی و نیز ارزیابی نتایج حاصله از آن و شناسایی نقاط ضعف و قوت و بهره‌گیری از تجربه افراد مجرب، می‌توان در کاهش مخاطرات زلزله بسیار موثر بود.
*نقش آموزش در آمادگی و کاهش اثرات زلزله
آموزش در تمامی موارد از جمله زلزله، تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری، که می‌تواند عملکرد دانش‌آموزان را در هنگام وقوع زلزله، قبل و پس از آن سامان دهد.
به‌طور کلی آموزش به‌منظور ایجاد تغییرات نسبت به ماندگاری در رفتار صورت می‌گیرد، تا افراد بتوانند توانایی‌های خودشان را برای انجام اقدامات مناسب بهبود ببخشند و به بیانی آن را تقویت کنند.
بنابراین آموزش در برابر زلزله باید دو ویژگی هدفمند و متناسب با واقعیت‌ها بوده و مستمر و مداوم باشد.
در واقع آموزش در برابر زلزله در مدارس فرآیندی است که در آن انتقال معلومات، نگرش‌ها و مهارت‌های آمادگی در برابر زلزله از معلم و استاد به دانش‌آموز، از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگری و یا از دانش‌آموزان به محیط منزل و یا جامعه برای ایجاد تغییرات در ساختار آنها صورت می‌پذیرد، به‌گونه‌ای که سطح دانش، آگاهی و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای در برابر زلزله را ارتقاء داده و رفتار مطلوب در آنها ایجاد کرده تا آماده انجام وظایف و مسؤولیت‌های اجتماعی خود در هنگام زلزله، قبل و یا بعد از آن شوند.
مهم‌ترین نکته در یک مدیریت بحران موفق زلزله در مدارس و مراکز آموزشی، ایجاد آگاهی مستمر و پویا در عموم دانش‌آموزان و مربیان آموزشی بوده، تا شاهد مسؤولیت‌پذیری همه آنها در برابر زلزله بوده که با این کار انتقال آموخته‌های آنها به جامعه و محیط زندگی صورت گرفته و بدین نحو علاوه بر آمادگی لازم در برابر زلزله، باعث تقویت ایمنی جامعه برای خود و دیگران خواهند شد.
از طرفی با ارتقای سطح آموزش و بازنگری مطالب و محتوای آموزشی زلزله می‌توان، آمادگی، شناخت و ادراک صحیح دانش‌آموزان و کادر آموزشی را از زلزله و خطراتی که محیط تحصیل و زندگی آنها را تهدید می‌کند، تقویت کرده و در واقع راهکارها، روش‌های ایمنی، کنترل و کاهش خطرات زلزله را به آنها یاد داد.
لذا شناخت و درک صحیحی از زلزله‌های گذشته، مخاطرات، ویژگی‌ها و اثرات گوناگون آن می‌تواند راهنمای مناسبی برای دانش‌آموزان و سایر مردم در پیشگیری از عواقب ناگوار زلزله و آمادگی آنها برای مقابله با آن باشد.
در واقع آموزش در مورد زلزله در مدارس، یکی از روش‌های مداخله در کاهش مخاطرات و اثرات زلزله محسوب می‌شود.
بنابراین آموزش در مدارس به عنوان یک ابزار مداخله مؤثر، در تمام اقدام‌های مربوط به بحران زلزله، به‌طور هدفمند و مستمر باید انجام پذیرد.
*نقش مانور در افزایش آمادگی و کاهش اثرات زلزله در مدارس
به‌طور کلی مانور در مدارس مجموعه‌ای است از راهکارهای مناسب که قبل از وقوع زلزله به‌منظور بالا بردن سطح آگاهی و آموزش مهارت‌های عملی دانش‌آموزان با هدف نهایی، عکس‌العمل صحیح و سریع به هنگام زلزله و تعمیم این آموخته‌ها به کل جامعه طراحی شده است.
البته این مانورها علاوه بر شناخت بیشتر خود زلزله و اثرات آن باعث تقویت ایمنی و آمادگی بیشتر دانش‌آموزان چه در مدرسه و چه در جامعه نیز نیز می‌شود.
لذا مانور در مدارس می‌تواند شبیه‌سازی یک شرایط بحرانی بوده و شامل مجموعه‌ای از تمرین‌ها و ممارست‌هایی باشد که برای ارزیابی برنامه‌های تدوین شده برای مقابله و مواجهه با زلزله در مدارس و یا منزل و خارج از محیط مدرسه به کار رود.
اگر مانورها خوب طراحی شود و منطبق با واقعیت‌ها باشد و شبیه سازی یک زلزله واقعی باشد، دانش‌آموزان به هنگام مانور در شرایط حادثه قرار گرفته و همین امر باعث می‌شود که شیوه رویارویی با زلزله را که از پیش با استفاده از روش‌های علمی تدوین شده و مورد ارزیابی نیز قرار گرفته را بیاموزند و این یافته‌های تجربه شده را نیز در طول زندگی و در هنگام وقوع زلزله مورد استفاده بهینه در جهت کاهش آثار فردی و اجتماعی قرار دهند، به عبارتی آموزه‌ها و آموخته‌هایی که در مانور زلزله در مدارس ارائه و تمرین می‌شود، می‌توانند گره‌های به وجود آمده در اوج حادثه‌ای همچون زلزله را از قبل باز کرده و دانش‌آموزان با اتکا به این آموزش‌ها و آموخته‌ها و با آرامش و اطمینان خاطر به استقبال حادثه‌ای همچون زلزله در کشور زلزله‌خیزی همانند ایران بروند و همین آرامش نسبی می‌تواند تا حد بسیار زیادی از تلفات و آسیب‌های روحی و روانی در هنگام و بعد از زلزله بکاهد.
جدی گرفتن، هدفمند بودن، منطبق بودن با واقعیت‌ها و غیرسمبلیک، تداوم و استمرار مانورهای زلزله در مدارس و افزایش کیفی و کمی آنها به‌ویژه در مناطق و نقاط زلزله‌خیز، همواره می‌تواند به عنوان یک موضوع مهم در برنامه‌های کاری مراکز آموزشی قرار گیرد.
بدون شک توجه به آن، با در نظر گرفتن وضعیت طبیعی و غیرطبیعی منطقه مانور و نیز مؤلفه‌های فرهنگی و نیروی انسانی محل برگزاری مانور می‌تواند، در کاهش تلفات انسانی و اثرات متعدد ناشی از زلزله بسیار مؤثر باشد.
لذا مانور در مدارس باید به‌صورت برنامه‌ای همیشگی، مستمر و مداوم بوده و به‌طور واقعی و جدی اجرا شود، در واقع مانور در مدارس باید یک نوع شبیه‌سازی از زلزله‌های گذشته بوده و لزومی ندارد که زمان اجرای آن خیلی طولانی باشد، بلکه مهم این است که مانور برگزار شده هدفمند و واقعی بوده و به‌طور مستمر در طول سال چندین بار انجام گیرد. به این ترتیب تمام دانش‌آموزان که عضو اصلی یک جامعه هستند، از نظر روحی و جسمی برای مقابله با زلزله بیشتر آماده خواهند شد.
بنابراین با تکرار و استمرار این مانورها (حداقل ماهی یک بار در مدرسه یا منزل) ترس ناشی از ناگهانی بودن و غافل‌گیری زلزله و پیامدهای آن (اضطراب، شوک و دلهره)، در بین دانش‌آموزان که عموماً در سنین پایین و یا متوسط جامعه قرار دارند، از بین رفته و علاوه بر آمادگی خود و آموزش آموخته‌هایشان به سایر اعضای خانواده و یا سایر افراد جامعه، در هنگام وقوع زلزله، آرامش و خونسردی لازم برای تصمیم‌گیری و اقدام مناسب‌تر و اجرای نکات ایمنی که مهم‌ترین رکن نجات فرد و اجتماع است، را خواهند داشت. در واقع دانش‌آموزان با آمادگی لازم ضمن مقابله و عکس‌العمل درست در هنگام زلزله، امدادگر و یاری رسان خود و دیگران نیز خواهند شد.
از طرفی در هر محیط آموزشی(دانشگاه، مدارس، مهدهای کودک) و نیز در منزل می‌توان مانور را با حداقل امکانات و براساس توانمندی‌های فرهنگی، محیطی و مالی اجرا کرد بعد از هر مانور نیز برای بالا بردن سطح کیفی عملیات و مانورهای برگزارشده، مستندسازی، تحلیل و تشویق افراد نیز باید مدنظر باشد.
از این رو، همانطور که در سال‌های اخیر متولیان امر مدیریت بحران در کشور، استان‌ها و شهرستان‌ها و دستگاه‌های اجرایی ذیربط، به‌درستی (هر چند اندک) به این مهم توجه داشته و به‌عنوان یک حلقه گم شده در چرخه مدیریت بحران آن را دیده و این امر حیاتی را در برنامه کاری خود قرار داده اند که به‌عنوان مثال می‌توان به مانورهای ایمنی و آمادگی در برابر زلزله در هفته کاهش بلایای طبیعی در مهرماه هر سال، مانورهای سراسری زلزله در مدارس در هشت آذرماه، مانورهای زلزله در سالروز زلزله بم در پنج دی ماه و سایر مانورهای زلزله در طول سال اشاره کرد.
برگزاری مانورهای متعدد، هدفمند، واقعی، مداوم و مستمر در طول سال، باید به عنوان یک اصل در رأس برنامه‌های کاری مدارس و مراکز آموزشی قرار گرفته و حتی اجرای مانورهای خانوادگی و جمعی نیز در تک تک خانواده‌های ایرانی فرهنگ سازی، تقویت و اجرا شود. تا در صورت وقوع زلزله ای مهیب همچون زلزله طبس، بوئین زهرا، رودبار- منجیل، اردبیل، بم، قائنات، کجور مازندران، خراسان شمالی، کرمانشاه و سایر زلزله‌های بزرگ رخ‌داده در کشور، در هر جای این مملکت پهناور علاوه بر هوشیاری و آمادگی بیشتر، با انجام اقدامات صحیح و سریع توسط تک تک افراد جامعه به هنگام وقوع زلزله، شاهد چشمان گریان کمتری بوده و حداقل اثرات مخرب و تلفات انسانی را داشته باشیم.
86034/ع