مازندشورا: به مناسبت هشتمین سالگرد ارتحال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، فرصتی دست داد تا با فرزند ایشان، محسن هاشمی رفسنجانی، گفت‌وگویی صریح و مفصل داشته باشیم. نام محسن هاشمی با پروژه‌های کلیدی توسعه‌ای، به‌ویژه راه‌اندازی خطوط مترو و مدیریت شورای شهر تهران، گره خورده است و همین سابقه وی، بستری را فراهم کرد تا در این مصاحبه به طیف گسترده‌ای از موضوعات بپردازیم. از مشکلات حمل‌ونقل عمومی تهران و بحران آلودگی هوا گرفته تا ضرورت تقویت زیرساخت‌ها، محسن هاشمی با شفافیت از چالش‌ها و فرصت‌های موجود سخن گفت.
آقای مهندس هاشمی! از «جنگ کردیورها» به عنوان مهم‌ترین اتفاق در دهه آینده صحبت می‌شود؛ نظر شما در این خصوص و وضعیت ایران چیست؟
ایران همواره خود را به‌عنوان یک کشور مهم و استراتژیک در نظر گرفته است که در حمل‌ونقل و ترانزیت کالاها نقش مهمی ایفا می‌کند. ایران می‌تواند تا ۱۰ میلیارد دلار درآمد از طریق ترانزیت کالا داشته باشد. اما در شرایط کنونی، بعضی افراد تلاش دارند که ایران را از این موقعیت استراتژیک خود خارج کنند و به کریدورهای دیگر سرمایه‌گذاری کنند. این مسأله می‌تواند خطرات زیادی به همراه داشته باشد، زیرا اگر ایران نتواند به‌درستی از موقعیت استراتژیک خود استفاده کند، این امر می‌تواند به ضرر کشور و مردم تمام شود.
در بخش حمل‌ونقل هم وضعیت به همین ترتیب است. ناوگان حمل‌ونقل ایران، از جمله راه‌آهن و حمل‌ونقل هوایی، با مشکلات بسیاری مواجه است. عمر ناوگان ریلی کشور به بیش از ۳۰ سال رسیده و تجهیزات متروی تهران نیز به دلیل استفاده طولانی‌مدت فرسوده شده است. همچنین، هواپیماهای وارداتی ازآنجاکه تحریم‌ها اجازه خرید هواپیماهای جدید را نمی‌دهند، اغلب فرسوده و قدیمی هستند. این مشکلات به دلیل تحریم‌هاست و اگر این تحریم‌ها برداشته شوند، بسیاری از این مسائل به‌سرعت قابل‌حل خواهند بود.
برای مثال، کشورهایی که تحریم نیستند، قادرند قراردادهای ۳۰ساله برای خرید هواپیما ببندند و اجاره‌به‌شرط‌تملیک کنند، درحالی‌که ایران با محدودیت‌های زیادی مواجه است. همین مشکلات در عرصه حمل‌ونقل ریلی و مترو نیز وجود دارد. در دوران گذشته، ایران توانسته بود با استفاده از فاینانس، پروژه‌های بزرگی مانند ساخت مترو را پیش ببرد، اما پس از آن نتوانسته است به دلیل محدودیت‌های مالی و تحریم‌ها، این روند را ادامه دهد.
اخیراً بحث‌هایی در خصوص انتقال پایتخت از تهران مطرح شده است؛ نظر شما در این خصوص چیست؟
بحث انتقال پایتخت نیز یکی از موضوعات مطرح‌شده در تمام دولت‌ها بوده است. بسیاری از مقامات به این نتیجه رسیده‌اند که هزینه انتقال پایتخت بیشتر از هزینه بهبود وضعیت تهران است. به‌جای اینکه پول زیادی برای انتقال پایتخت صرف شود، می‌توان همان مبلغ را برای بهبود زیرساخت‌ها و حل مشکلات تهران هزینه‌کرد. تهران در حال حاضر با مشکلات زیادی مانند آلودگی هوا و بحران‌های معیشتی مواجه است، اما از نظر زیر ساخت‌ها، هنوز وضعیت خوبی دارد و نسبت به بسیاری از شهرهای بزرگ جهان شرایط بهتری دارد. در واقع، تهران با جمعیت ۹ میلیون نفر هنوز به حد ابرشهرها نرسیده است و می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب به یکی از بهترین شهرهای دنیا تبدیل شود.
به‌علاوه، مشکلات اقتصادی و نبود اشتغال باعث مهاجرت مردم از نقاط مختلف کشور به اطراف تهران شده است. اکنون تعداد شهرهای اطراف تهران به ۴۳ شهر رسیده است و جمعیت حاشیه تهران از جمعیت داخل آن بیشتر شده است. این مسأله نشان‌دهنده آن است که سیاست‌های غلط و مشکلات اقتصادی موجب افزایش فشار بر تهران شده و باید راهکارهایی برای حل این مسائل پیدا کرد.
تهران اگر سیستم حمل‌ونقل عمومی منظم و کارآمدی داشته باشد، می‌تواند مشکلات ترافیک و آلودگی هوا را به طور چشمگیری کاهش دهد. برای این منظور، طرح‌هایی برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل در نظر گرفته شده که شامل توسعه شبکه مترو و اتوبوس است. تهران روزانه حدود ۲۰ میلیون سفر شهری دارد که باید حدود ۱۵ میلیون از این سفرها توسط حمل‌ونقل عمومی انجام شود. برای تحقق این هدف، نیاز به یک سیستم مترو گسترده با ۱۲ خط و ۲۵۶ ایستگاه داریم که برخی از این خطوط باید به شهرهای اقماری تهران هم متصل شوند. علاوه بر مترو، اتوبوس‌ها باید به‌عنوان یک مکمل برای مترو عمل کنند و با ایجاد حدود ۹ هزار اتوبوس جدید، سفرهای زیادی را پوشش دهند. اتوبوس‌ها باید از نظر کیفیت و راحتی مناسب باشند، به‌طوری‌که حتی افراد پردرآمد نیز از آن استفاده کنند. این اتوبوس‌ها باید با سیستم مترو همگام و عمود بر آن عمل کنند و در عین حال خدمات راحت و بی‌دردسری به مسافران ارائه دهند. به‌این‌ترتیب، اگر ۱۰ میلیون سفر با مترو انجام شود، ۵ میلیون سفر با اتوبوس و ۵ تا ۶ میلیون سفر دیگر می‌تواند توسط حمل‌ونقل خصوصی انجام شود.
اگر به‌جای ترویج استفاده از خودروهای شخصی در تهران، حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان محور اصلی قرار گیرد، مشکلات ترافیکی و آلودگی هوا کاهش می‌یابد. در کشورهایی مانند ژاپن و چین، باوجود جمعیت‌های بسیار زیاد، سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی به‌قدری پیشرفته و کارآمد هستند که ترافیک شهری ندارند. تهران می‌تواند با پیروی از این الگو و توسعه خطوط مترو، به طور مشابه مشکلات خود را حل کند.
یکی از مشکلات موجود، کاهش تعداد سفرهای مترو است. درگذشته، تعداد سفرهای مترو بسیار بیشتر بود، ولی اکنون باوجود افزایش خطوط، تعداد سفرها کاهش‌یافته است. این کاهش ممکن است به دلیل مشکلات مدیریتی یا عدم هماهنگی با اتوبوس‌ها باشد. اگر اتوبوس‌ها به طور مناسب از سیستم مترو پشتیبانی کنند، می‌توان تعداد سفرها را به سطح مطلوب افزایش داد. برای مثال، با افزایش تعداد واگن‌ها و سرویس‌دهی بهتر، می‌توان به ۵ تا ۶ میلیون سفر مترو در روز رسید.
در نهایت، باید به موضوع سوبسید برای حمل‌ونقل عمومی توجه بیشتری شود. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، قیمت سوخت به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و درآمد حاصل از مالیات بر سوخت صرف بهبود حمل‌ونقل عمومی می‌شود. این مدل می‌تواند در ایران نیز به کار گرفته شود تا حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان یک کالای اساسی و با قیمت‌های مناسب برای مردم تأمین شود. در حال حاضر، باوجود داشتن کارخانه‌های متعددی که می‌توانند واگن تولید کنند، ایران از ظرفیت‌های خود به‌درستی استفاده نمی‌کند. سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی در تهران و دیگر شهرهای کشور کند.
در تهران، طبق قوانین موجود، اتوبوس‌های دیزلی نباید مورداستفاده قرار بگیرند، زیرا این امر کاملاً مخالف قوانین زیست‌محیطی است و باعث آلودگی هوا می‌شود. برای رفع این مشکل، لازم است که حداقل ۴۳۰ کیلومتر مترو در تهران ساخته شود و دولت باید این پروژه‌ها را به‌سرعت به اجرا درآورد. این پروژه‌ها علاوه بر کاهش آلودگی، به ایجاد شغل‌های جدید نیز کمک خواهند کرد. از طرفی، سیستم مترو و اتوبوس‌ها هیچ بار منفی ندارند و به‌خصوص اگر اتوبوس‌ها برقی یا گازی باشند، می‌توانند مکمل هم عمل کنند، چرا که مترو نیز کاملاً برقی است. این دو سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌توانند به زیباتر شدن تهران کمک کنند؛ بنابراین، لازم است که هزینه‌های مربوط به این پروژه‌ها در داخل تهران سرمایه‌گذاری شود و از انتقال پروژه‌ها به مناطق دیگر جلوگیری شود.
در مورد انتقال پایتخت، برخی پیشنهاد داده‌اند که پایتخت به مناطق جنوبی کشور و نزدیک به خلیج‌فارس منتقل شود. اما باتوجه‌به پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های ارتباطی، بسیاری از فعالیت‌ها و خدمات می‌توانند از راه دور انجام شوند. به‌عنوان‌مثال، اگر یک سیستم اینترنتی مناسب وجود داشته باشد، می‌توان بسیاری از ادارات را در هر نقطه‌ای از کشور راه‌اندازی کرد، حتی در مناطق دورافتاده، و نیاز به حضور تعداد زیادی نیروی انسانی در تهران نخواهد بود.
در خصوص شرکت‌ها و سازمان‌ها نیز، بسیاری از شرکت‌های بزرگ مانند پتروشیمی‌ها و شرکت‌های نفتی که دفاتر مرکزی آن‌ها در تهران است، می‌توانند بدون حضور نیروی انسانی فراوان در تهران، فعالیت‌های خود را انجام دهند. به این معنا که اگر تعداد نیروهای اداری در این شرکت‌ها کاهش یابد، همچنان می‌توانند با تعداد کمتری، امور خود را به طور مؤثر پیش ببرند.