مازندشورا:خراسان جنوبی سومین استان زلزله خیز کشور بوده که ۵۰ گسل فعال را در خود جای داده است. بنا به گفته مسئولان به طور متوسط هر ۱۲ سال یک بار، زلزله ای بالای شش ریشتر در این استان رخ داده و جان تعداد زیادی از مردم را گرفته است.
اولین زلزله مخرب ثبت شده در استان خراسان جنوبی در سال ۴۷ در دشت بیاض و فردوس رخ داد که بالای۷ ریشتر قدرت داشت به گونه ای که با زلزله های پیاپی در مدت دو روز، دو منطقه دشت بیاض، کاخک و فردوس ویران شد و ۱۲ هزار خانه مسکونی در هم شکست و قریب به ۷۰ هزار نفر نیز بی‌خانمان شدند.
دومین زلزله مخرب خراسان جنوبی در سال ۵۷ در طبس رخ داد که ماندگارترین زلزله عصر معاصر ایران نام گرفت. این زلزله با شدت ۷.۸ ریشتر سبب شد که ۷۰ درصد مردم یعنی ۱۹ هزار و ۶۰۰ نفر جان خود را از دست بدهند و در ثانیه ای شهر تاریخی طبس به تلی از خاک تبدیل شود و اثری از آن شهر زیبای تاریخی حاشیه کویری مرکزی ایران باقی نماند.
زلزله ۷.۳ ریشتری اردکول در سال ۷۶، زلزله پنج ریشتری زیرکوه در ۱۵ آذرماه ۹۱ و زمین‌لرزه قاین از دیگر حوادث ناگواری هستند که هم تلفات جانی در پی داشته هم مالی .
از آخرین زلزله زیان بار در خراسان جنوبی هم ۱۰ سال می گذرد. زمین لرزه ای که به دلیل فعال شدن گسل اردکول در سال ۱۳۷۶ در محدوده شهرستان زیرکوه تا شهرستان درمیان به بزرگی ۷.۳ ریشتر رخ داد و بیش از هزار و ۵۵۰ کشته و زخمی بر جای گذاشت.
کارشناسان معتقدند که ۱۰۰ درصد از مساحت این استان بر روی گسل قرار داشته و ۲۴ حادثه طبیعی را نیز در خود ثبت کرده است و این آمار و نظریات گویای این است که اکنون باید بیش از پیش برای مدیریت عالی این حوادث آمادگی داشته باشیم.
استاد گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند و متخصص لرزه زمین ساخت بیان کرد: در حال حاضر بیش از ۵۰ گسل فعال در خراسان جنوبی شناسایی شده که گسل نهبندان و نایبند از مهم ترین آن ها است.
محمد مهدی خطیب طول گسل نهبندان و نایبند را بیش از ۷۰۰ کیلومتر دانست و افزود: این گسل در پهنه لوت بوده و فعالیت ان باعث می شود که گسل های دیگری نیز به وجود آید.
وی با بیان اینکه توزیع بیشتر گسل ها در نیمه شرقی و غربی خراسان جنوبی قرار دارد، افزود: این گسل ها تقریبا از نزدیکی تمام شهرستان های استان عبور کرده اند.
خطیب ادامه داد: مردم خراسان جنوبی باید به این باور برسند که در استانی زلزله خیز زندگی می کنند و آن ها را نیز به خوبی بشناسند.
استاد گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند و متخصص لرزه زمین ساخت بیان کرد: شهروندان و مسئولان همواره باید اصول فنی را رعایت کنند.
خطیب با بیان اینکه برای کم کردن خسارت های زلزله باید ساخت و سازها بر اساس اصول فنی باشد، اظهار کرد: همچنین بافت ها و مسکن هایی که نیاز به مقاوم سازی دارند، مورد توجه قرار گیرند.
متاسفانه بعد از تحویل نقشه ها به مسئولان، بازهم ساخت و سازهایی در مسیر گسل ها انجام می شود که باید نظارت های جدی تر انجام شود وی با بیان اینکه مکان هایی که در مسیر گسل قرار دارند، در اختیار فرمانداری و شهرداری ها قرار گرفته است، گفت: توصیه می شود در این مکان ها نیز ساخت و سازی صورت نگیرد.
خطیب ادامه داد: متاسفانه بعد از تحویل نقشه ها به مسئولان، بازهم ساخت و سازهایی در مسیر گسل ها انجام می شود که باید نظارت های جدی تر انجام شود.
استاد گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند و متخصص لرزه زمین ساخت بیان کرد: رسانه ها و مطبوعات نقش مهمی در آگاهی عموم مردم دارند.
وی با تاکید بر اینکه مردم نیز باید با رعایت اصول فنی خسارات مخاطرات طبیعی را به حداقل برسانند، افزود: زلزله، سیل، خشکسالی، بیابانزایی و حرکت شن های روان از جمله مخاطرات طبیعی در خراسان جنوبی هستند.
خطیب با بیان اینکه هیچ کس پدیده زلزله را نتوانسته پیش بینی کند، افزود: بر اساس آمارها به طور متوسط هر ۱۲ سال در خراسان جنوبی زلزله ای رخ داده که باید هوشیار باشیم.
مسئول شبکه لرزه نگاری شهرستان بیرجند بیان کرد: براساس استاندارد جهانی در هر ۵۰ کیلومتر باید یک ایستگاه لرزه نگار فعال باشد.
علی هاشمی با بیان اینکه بر این اساس خراسان‌جنوبی نیازمند راه‌اندازی دو ایستگاه لرزه نگاری است، افزود: در کل کشور ۱۲۵ ایستگاه لرزه نگاری وجود دارد که از این تعدا ۱۳ ایستگاه لرزه نگاری در خراسان‌جنوبی فعال است.
رکورد بزرگترین شکستگی سطحی در کل تاریخ کشور مربوط به خراسان‌جنوبی است وی اظهار کرد: زمین لرزه‌ها قابل پیش بینی نیست اما باید برای روبه رو شدن با این حوادث جامعه آمادگی لازم را داشته باشد.
هاشمی با بیان اینکه در ۱۰ سال اخیر ۹ هزار زلزله در خراسان جنوبی رخ داده است، افزود: پس لرزه‌ها به عنوان زنگ خطر محسوب می‌شوند و باید مورد توجه قرار گیرند.
مسئول شبکه لرزه نگاری شهرستان بیرجند تاکید کرد: باید در محدوده شهری نسبت به ساخت و سازها در محدوده گسلها توجه شود.
وی با بیان اینکه رکورد بزرگترین شکستگی سطحی در کل تاریخ کشور مربوط به خراسان‌جنوبی است، افزود: وضعیت زلزله‌ها و گسل‌های استان به گونه‌ای است که بیشترین انرژی در سطح بوده و میزان تخریب‌ها زیاد خواهد بود.
رئیس اداره برنامه ریزی، تجهیزمنابع و اقتصاد مسکن اداره کل راه و شهرسازی خراسان جنوبی بیان کرد: در گستره شهرهای بیرجند، قاین، نهبندان و خضری دشت بیاض مطالعاتی تحت عنوان پهنه بندی گسل ها ی فعال انجام شده است.
وحید داعی با بیان اینکه همچنین حریم گسل ها در محدوده بیرجند نیز شناسایی شده، افزود: حریم گسلها معمولا در سه دسته حریم قرمز (ساخت و ساز مسقف ممنوع)، حریم زرد (احتیاط و ساخت با ضوابط ویژه) و حریم سبز (فاقد هرگونه محدودیت در ساخت) مشخص می شوند.
وی ادامه داد: حدود ۱۵۰ هکتار از زمینهای واقع در اراضی پادگان ۰۴ بیرجند بر روی حریم قرمز بوده که به فضای سبز اختصاص یافته است.
داعی با بیان اینکه ساخت و ساز مسقف در حریم قرمز ممنوع است، افزود: در ساخت و سازهای شهری و مسکن مهر حریم گسل ها رعایت شده است.
وی با اشاره به وضعیت استحکام ساختمان های بیرجند در مقابل زلزله، گفت: در صورت وقوع زلزله نمی توان خط قرمز مشخصی را برای این موضوع مطرح کرد و عوامل متعددی در تخریب ساختمانها موثر است.
داعی ادامه داد: بسیاری از ساختمان هایی که در شهر بیرجند پس از تصویب قانون نظام مهندسی در سال ۷۴ ساخته شده اند و مقررات ملی ساختمان در آن رعایت شده است، استحکام قابل قبولی را در مقابل زلزله مدنظرمهندس محاسب دارند.
رئیس اداره برنامه ریزی، تجهیزمنابع و اقتصاد مسکن اداره کل راه و شهرسازی خراسان جنوبی همچنین به وجود ۳۶ ایستگاه شتاب نگار در خراسان جنوبی جهت ثبت امواج زلزله اشاره کرد.
داعی بیان کرد: در حال حاضر ساخت و سازهای قبلی و قدیمی شهر ها که قبل از انجام مطالعات پهنه بندی گسل ها ایجاد شده اند، از جمله چالش های پیش روی مدیریت شهری است.
وی اظهار کرد: باید قسمت های قدیمی شهرها که ممکن است بخشی از آن بر روی حریم قرمز گسل باشند، مدیریت شوند تا هنگام زلزله خسارت کمتری ایجاد شود.
داعی با بیان اینکه در توسعه های جدید شهرهاچالشی نداریم، افزود: در توسعه شهری از ابتدا چیدمان کاربری ها را بر مبنای مطالعات پهنه بندی گسل ها و در نظر گرفتن حرائم گسلها انجام می دهیم تا هنگام زلزله خسارات کمتری به بار آید.
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان جنوبی بیان کرد: در حال حاضر قریب به ۸۹ هزار واحد مسکونی روستایی در استان وجود داشته که از این تعداد ۶۲ هزار واحد مستحکم هستند.
آسمانی مقدم با اشاره به بافت های فرسوده استان بیان کرد: این بافت ها مانند بمب ساعتی بوده که نیازمند توجه هستند.
وی با بیان اینکه خراسان جنوبی بر روی کمربند زلزله قرار دارد، افزود: در حال حاضر قریب به ۲۷ هزار واحد مسکونی روستایی از استحکام کافی در مقابل زلزله برخوردار نیستند.
اما سوال اینجاست چرا با وجود آنکه پژوهش های کارشناسان زمین شناسی نشان می دهد هر ده سال یکبار باید منتظر زمین لرزه بزرگی در استان باشیم هنوز ساخت و سازها روی گسل های فعال ادامه دارد؟
متاسفانه به طور متوسط در هر دهه بیش از هزاران نفر در زیر آوار جان داده اند و باید با مدیریتی درست و نظارت حداکثری بر ساخت و سازها این خسارت ها را به حداقل برسانیم.