مازندشورا: شهرهای مازندران با برگزاری جشنواره‌های مختلف سعی در بیان و معرفی هویت خود دارند، از رقابت فرسایشی برخی از شهرها بر سر آرش کمان‌گیر تا پایتخی بهارنارنج و رقابت‌های دیگر برای برگزاری جشنواره‌هایی همچون، انار، تمشک و انجیر در شرق استان و جشنواره کئی در ساری و جشنواره‌های توت فرنگی و کیوی در غرب مازندران
اما به راستی هویت شهرهای مازندران چیست و آیا برگزاری این جشنواره‌ها توانسته هویت مثبتی از شهرهای استان بسازد و آیا این جشنواره‌ها توانسته‌‌اند رونق اقتصاد شهری ایجاد نمایند؟
چه شد که سطح هویتی مرکز استان به کئی و بهارنارنج رسید؟
و چرا در هویت‌سازی شهری باید به همه عناصر برندسازی مکان، از طراحی و معماری، مبلمان شهری و سایر عناصر فرهنگی و ناملموس توجه کرد؟
شهرها به‌عنوان مراکز فرهنگی و اجتماعی، نقش مهمی در حفظ و ترویج هویت محلی ایفا می‌کنند. ادغام عناصر تاریخی و فرهنگی در طراحی شهری، محیط‌های پویا و فراگیری خلق می‌کند که به تقویت پیوندهای اجتماعی کمک می‌کنند. برای حفظ هویت شهرها در میان توسعه شهری، می‌توان از استراتژی‌هایی استفاده کرد که بر حفظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد و ایجاد حس تعلق میان ساکنان متمرکز باشند.
طراحان شهری می‌توانند با ادغام عناصر فرهنگی در فضاهای عمومی، محیط‌هایی را ایجاد کنند که هویت محلی را منعکس می‌کند، فراگیری را ترویج و تعامل اجتماعی را تحریک می‌کند. این رویکرد نه‌تنها به غنای منظر شهری کمک می‌کند، بلکه پیوندهای اجتماعی را تقویت و توسعه اقتصادی را نیز حمایت می‌کند.
اهمیت عناصر فرهنگی در جامعه
بازتاب فرهنگی و هویت: فضاهای عمومی به‌عنوان محلی برای بیان فرهنگ و میراث محلی عمل می‌کنند. این فضاها باید ویژگی‌های منحصربه‌فرد جامعه را منعکس کنند و به تاریخ و تنوع آن جلوه بخشند. برای رسیدن به این هدف می‌توان از نصب آثار هنری، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و استفاده از سبک‌های معماری منطبق با سنت‌های محلی استفاده کرد.
انسجام اجتماعی: ادغام عناصر فرهنگی، تعامل اجتماعی میان گروه‌های مختلف را تشویق می‌کند. فضاهای عمومی که میزبان رویدادهای فرهنگی یا بستری برای بیان هنرهای سنتی هستند، احساس تعلق به جامعه و فراگیری را میان اعضای جامعه افزایش می‌دهند و امکان ارتباط و تبادل تجربیات را در اختیار افراد با پیشینه‌های متفاوت قرار می‌دهند.
مزایای اقتصادی: فعالیت‌های فرهنگی در فضاهای عمومی از طریق جذب گردشگر و تشویق کسب‌وکارهای محلی به رشد اقتصادی منجر می‌شوند. رویدادهایی همچون بازارها، اجراهای هنری و نمایشگاه‌ها نه‌تنها به پویایی مناطق عمومی می‌افزایند، بلکه فرصت‌هایی برای هنرمندان و کارآفرینان محلی نیز فراهم می‌آورند.
استراتژی‌های اجرایی برای حفظ هویت فرهنگی
تأکید بر مصالح و سبک‌های سنتی محلی: استفاده از مصالح محلی و سبک‌های ساختمانی سنتی برای تقویت هویت شهری رویکردی است که نه‌تنها به زمینه تاریخی منطقه احترام می‌گذارد، بلکه پیوستگی بصری و فرهنگی در جامعه ایجاد می‌کند که با هویت محلی همخوانی دارد. گنجاندن گیاهان بومی در طراحی فضای سبز نیز این ارتباط با میراث محلی را تقویت می‌کند.
تقویت فضاهای عمومی: فضاهای عمومی نقش حیاتی در شکل‌دهی به هویت شهری ایفا می‌کنند. طراحی فضاهای عمومی به‌یادماندنی که تجلی فرهنگ محلی باشند، می‌تواند موجب افزایش غرور محلی و مشارکت اجتماعی شود. این کار با ادغام آثار هنری عمومی همچون دیوارنگاره‌ها و مجسمه‌ها در فضاهای عمومی انجام می‌شود که می‌تواند به‌عنوان مراکزی برای برگزاری جشن‌های سنتی و محلی عمل کند.
مشارکت اجتماعی: مشارکت ساکنان در فرایند طراحی شهری برای خلق فضاهایی که نیازها و خواسته‌های آنان را منعکس کند، یک رویکرد ضروری است که با دریافت بازخورد از جامعه، اطمینان می‌دهد که عناصر شهری با هویت محلی همخوانی دارند.
کیفیت محیط ساخته‌شده: کیفیت محیط ساخته‌شده تأثیر چشمگیری بر هویت شهری دارد. معماری با کیفیت بالا و برنامه‌ریزی شهری دقیق به ماندگاری ماهیت منحصربه‌فرد یک شهر کمک و احساس تعلق ساکنان را تقویت می‌کند. اصول طراحی پایدار باید در اولویت قرار داده شود تا اطمینان حاصل شود فضاهای شهری زیست‌پذیر و بازتاب‌دهنده هویت فرهنگی خود هستند.
حفظ میراث ناملموس: شهرها باید بر حفظ میراث فرهنگی ناملموس همچون آئین‌ها و رویدادهای اجتماعی محلی تمرکز کنند که به بافت اجتماعی زندگی شهری کمک می‌کند. این راهکار از طریق برگزاری جشن‌ها و رویدادها در فضاهای عمومی محقق می‌شود که فرهنگ محلی را پاس می‌دارد و به این ترتیب پیوندهای اجتماعی و هویت محلی را تقویت می‌کند.
اجتناب از یکنواختی در طراحی: طراحان شهری باید از ایجاد تصویری یکنواخت در مناطق شهری اجتناب کنند و به‌دنبال تنوعی باشند که ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر مکان را منعکس می‌کند؛ این امر مانع از دست‌رفتن هویت‌های شهری متمایز می‌شود.
همکاری‌های هنری: همکاری با هنرمندان محلی برای خلق آثار هنری یا نصب آثار منتخب که هویت جامعه را منعکس کنند، می‌تواند فضاهای عمومی عادی را به مراکز فرهنگی پویا تبدیل کند.
برنامه‌ریزان و طراحان شهری می‌توانند با اجرای این استراتژی‌ها، هویت شهرها را به‌طور مؤثری حفظ و تقویت کنند و محیط‌های پویا و فراگیری ایجاد کنند که میراث منحصربه‌فرد خود را منعکس و در عین حال رشد و تغییر را نیز جذب می‌کند. ارتقای احساس تعلق میان شهروندان از طریق عناصر فرهنگی در فضاهای عمومی برای ایجاد جوامع یکپارچه ضروری است. شهرها می‌توانند با بازتاب هویت‌های محلی، ترویج فراگیری و مشارکت دادن ساکنان به شیوه‌های معنادار، محیط‌های پویایی ایجاد کنند که نه‌تنها تعامل اجتماعی و رونق اقتصادی را تقویت می‌کند، بلکه به توسعه شهری پایدار و همسو با سیاست‌های فرهنگی جهانی نیز کمک خواهد کرد.
شهرهای موفق جهان در حفظ هویت محلی
شهرهای سراسر جهان به روش‌های مختلف فرهنگ را در عناصر شهری خود ادغام می‌کنند و به مشارکت جامعه و بازتاب هویت‌های محلی کمک می‌کنند که در ادامه به چند نمونه قابل‌توجه اشاره می‌شود.
سئول، کره جنوبی
سئول به‌دلیل توجه دقیق به طراحی در فضاهای عمومی در جهان مشهور شده است. این شهر عناصر رایج همچون ایستگاه‌های اتوبوس و سطل‌های زباله را به آثار هنری تبدیل کرده است. به‌عنوان مثال، در ساخت یک ایستگاه اتوبوس نزدیک موزه تاریخ سئول از بقایای دیوار باستانی شهر استفاده شده است که اهمیت تاریخی را با طراحی معاصر ترکیب می‌کند. این رویکرد نه‌تنها شهر را زیباتر می‌کند، بلکه احساس تعلق به جامعه و غرور فرهنگی را نیز میان ساکنان تقویت می‌کند.
بارسلونا، اسپانیا
بارسلونا بافتی غنی از سبک‌های معماری را در سراسر شهر به‌کار گرفته است و طراحی‌های مدرنیستی آنتونی گائودی را به‌طور برجسته در معرض نمایش قرار می‌دهد. موزاییک‌های پرزرق‌وبرق با اشکال ویژه این شهر، میراث فرهنگی و روح هنری آن را منعکس می‌کنند. فضاهای عمومی همچون پارک‌ها و میدان‌ها به‌منظور تشویق تعامل اجتماعی طراحی شدهاند و به همین دلیل در زندگی اجتماعی جامعه جایگاه مرکزی دارند.
باندونگ، اندونزی
باندونگ که به‌عنوان «پاریس شرق» شناخته می‌شود، به‌عنوان شهر خلاق یونسکو انتخاب شده است و دلیل این انتخاب، اقتصاد خلاق پویای شهر است. این شهر توجه ویژه‌ای به طراحی شهری دارد و همواره میزبان کارگاه‌ها و جشنواره‌های متعددی است که به ترویج خلاقیت می‌پردازند. خیابان‌های باندونگ با تزئینات مدرنی پوشیده شده است که تحت تأثیر معماری سنتی و معاصر قرار دارند و هویت شهری منحصربه‌فردی ایجاد می‌کنند.
ناگویا، ژاپن
ناگویا نمونه‌ای درخشان از شهری است که با ظرافت، معماری سنتی ژاپنی را با اصول طراحی مدرن ترکیب می‌کند. این شهر به شکلی آگاهانه بر انسان‌گرایی در برنامه‌ریزی شهری تأکید دارد و محیط‌هایی را خلق می‌کند که در کنار احترام به زمینه‌های تاریخی و فرهنگی، به نیازهای و شرایط زندگی معاصر پاسخ می‌دهند. این امر در طراحی ساختمان‌ها، فضاهای عمومی و حتی جریان زندگی روزمره شهروندان خود بازتاب پیدا کرده است. برای مثال، می‌توان به معماری سنتی سراهای چای ژاپنی اشاره کرد که در کنار ساختمان‌های نوین قرار گرفته‌اند و با گسترش فضاهای سبز شهری، حس آرامش و تعادل را به ساکنان القا می‌کنند.
اصفهان و تبریز، ایران
بازارها در شهرهای ایرانی همچون اصفهان و تبریز، نقشی اساسی در حفظ و انتقال هویت فرهنگی ایفا می‌کنند و فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی را در خود جای داده‌اند. این بازارها نه‌تنها مراکز تجاری هستند، بلکه فضایی پویا برای تعامل اجتماعی، تبادل فرهنگی و فعالیت‌های سیاسی و مذهبی به‌شمار می‌آیند.
بازارهای سنتی این شهرها همچون رگ‌های حیاتی شهر هستند که پیوند ناگسستنی میان گذشته و حال را نشان می‌دهند. طراحی معماری بازارها با سقف‌های بلند، موجب تأمین نور و تهویه مناسب و ایجاد فضایی دعوت‌کننده برای تجمع مردم می‌شود. مغازه‌داران در این بازارها، علاوه بر فعالیت‌های تجاری، به حفظ و انتقال هنرهای سنتی همچون میناکاری، قالی‌بافی، سفالگری و خوشنویسی نیز می‌پردازند. مراسم و مناسک مذهبی نیز در فضاهای پیرامون این بازارها برگزار می‌شود و به تقویت هویت فرهنگی و مذهبی شهر کمک می‌کند.
استکهلم، سوئد
استکهلم به‌طور فعال میراث فرهنگی را در ابتکارات برنامه‌ریزی شهری خود ادغام می‌کند. این شهر در برنامه‌های توسعه خود بر میراث فرهنگی متمرکز است و اطمینان حاصل می‌کند که پروژه‌های جدید به هویت تاریخی منطقه احترام می‌گذارند و آن را منعکس می‌کنند. این رویکرد احساس هویت و تعلق را میان ساکنان ارتقا می‌دهد.
ریو دو ژانیرو، برزیل
کارناوال ریو نمونه‌ای است که نشان می‌دهد چگونه فضاهای عمومی می‌توانند به مراکز پویای فرهنگی تبدیل شوند. هنگام برگزاری این جشنواره، خیابان‌ها و میدان‌ها به صحنه‌هایی برای رژه‌های سامبا تبدیل می‌شوند که هویت فرهنگی غنی شهر را به نمایش می‌گذارند و نقش فضاهای عمومی در تشویق مشارکت جامعه و همکاری هنری را برجسته می‌کنند.
شهرهایی که تاریخ و فرهنگ را ادغام می‌کنند
شهرهای سراسر جهان تاریخ و فرهنگ خود را در عناصر شهری ادغام می‌کنند و محیط‌های پویایی را ایجاد می‌کنند که هویت منحصربه‌فرد خود را منعکس می‌کند. در ادامه چند نمونه برجسته از این شهرها بیان شده است که ادغام عناصر تاریخی و فرهنگی در طراحی شهری آنها نه‌تنها میراث را حفظ کرده، بلکه موجب تقویت هویت و مشارکت جامعه نیز شده است.
آتن، یونان
آتن نمونه برجسته‌ای از شهری است که تاریخ باستان با زندگی شهری مدرن در کنار هم وجود دارد. آکروپلیس و پارتنون نمادهای برجسته میراث کلاسیک این شهر هستند که معماری مدرن در آتن به این میراث احترام می‌گذارد و در عین حال طراحی‌های نوآورانه را در فضای شهری وارد می‌کند تا دیالوگی بین گذشته و حال در شهر برقرار شود.
پراگ، جمهوری چک
پراگ که به‌عنوان «شهر هزار منار» شناخته می‌شود، به‌طور هماهنگ معماری تاریخی را با فرهنگ معاصر ترکیب می‌کند. ساختمان‌های قرون وسطایی، کلیساهای گوتیک و کاخ‌های باروک این شهر همراه با سازه‌های مدرن، عمق تاریخی و پویایی هنری آن را منعکس می‌کنند.
چاندیگار، هند
چاندیگار در میان شهرهای هند، به وضوح نمایانگر آرمان‌های یک ملت تازه استقلال‌یافته است. این شهر که توسط معمار مشهور لوکوربوزیه طراحی شده است، ترکیب درخشانی از معماری مدرنیستی و ارزش‌های جدید هند را به نمایش می‌گذارد و توانسته است میراث گذشته را با چشم‌اندازهای آینده پیوند دهد. طرح شهری چاندیگار شامل بخش‌هایی است که زندگی اجتماعی را ترویج می‌دهند و دارای ساختمان‌های باشکوهی است که ارزش‌های دموکراتیک و مدرنیته را تجسم می‌کنند.
وین، اتریش
پایتخت اتریش، وین، نمایشگاهی زنده از تحولات معماری از قرون وسطی تا سبک‌های معاصر است. لایه‌های تاریخی این شهر در ساختمان‌ها و فضاهای عمومی آن به‌وضوح قابل مشاهده است و دستاوردهای هنری آن را منعکس می‌کند. وین به‌عنوان پایتخت موسیقی جهان، همواره میزبان آثار ماندگار هنرمندان برجسته بوده است. این میراث فرهنگی در معماری و طراحی شهری این شهر نیز بازتاب یافته است؛ از کاخ‌های باشکوه گرفته تا خیابان‌های پر نشاط که هویت تاریخی و فرهنگی وین را در قالب محیط شهری به نمایش می‌گذارد.
آستانه (نورسلطان)، قزاقستان
پس از فروپاشی اتحاد شوروی، آستانه که اکنون با نام نورسلطان شناخته می‌شود، به‌عنوان پایتخت جدید قزاقستان ظهور کرد. چشم‌انداز این شهر دربرگیرنده معماری فوق‌العاده‌ای است که هویت قزاقستان پس از استقلال را به نمایش می‌گذارد. معماری این شهر آثاری همچون برج بایتارک، اساطیر محلی و انگاره‌های فرهنگی قزاقستان را در خود ادغام کرده است و این ترکیب خلاقانه میان مدرنیته و میراث سنتی، هویت نوین قزاقستان را به زیبایی منعکس می‌کند.
مالاگا، اسپانیا
مالاگا شهری در جنوب اسپانیا، ترکیبی جذاب از معماری مورتانی تاریخی و تحولات مدرن شهری را ارائه می‌دهد؛ با قلعه مورتانی، محله‌های تاریخی و آثار باستانی، میراث فرهنگی غنی خود را به نمایش می‌گذارد و با بافت شهری مدرن، خیابان‌های پرنشاط و فضاهای عمومی نوآورانه، زندگی و تحولات معاصر را در خود جای داده است. این ترکیب هیجان‌انگیز در صحنه آشپزی شهر نیز منعکس می‌شود که غذاهای سنتی در محیط‌های معاصر ارائه می‌شود و مالاگا را به مقصدی محبوب برای گردشگران تبدیل کرده است.
پوتراجایا، مالزی
پوتراجایا به‌عنوان پایتخت اداری مالزی توانسته است با ترکیب هوشمندانه میان معماری مدرن و اسلامی، هویت فرهنگی کشور را به نمایش بگذارد. این شهر نه‌تنها به‌عنوان مرکز اداری و سیاسی عمل می‌کند، بلکه به‌عنوان نمادی از تعادل میان سنت و نوآوری در مالزی نیز شناخته می‌شود. ساختمان‌های دولتی و فضاهای عمومی در پوتراجایا، با الهام از الگوهای معماری اسلامی طراحی شدهاند تا به حفظ و ترویج میراث فرهنگی مالزی کمک کنند و در عین حال نیازهای یک شهر مدرن را نیز برآورده سازند.