مازندشورا: حدود 25 سال است که شهرداران توسط شوراهای شهر انتخاب می‌شوند. بنابراین اگر از سال 1378 تا کنون یک شهر، 6 یا 7 شهردار به خود دیده باشد، می‌توان گفت مدیریت شهری آن از ثبات نسبی برخوردار بوده است. با این حال نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که شهر رشت از سال 1378 تا کنون حدود 30 شهردار داشته است که با احتساب سرپرست‌ها این عدد به حدود 50 نفر می‌رسد.
شهر اهواز هم از سال 1378 تا کنون 19 شهردار به خود دیده است. در بندر انزلی نیز طی 25 سال گذشته، 18 شهردار تغییر کرده و در بابل این عدد تا 20 شهردار نیز رسیده است. مشهد و شیراز هم در این مدت 13 شهردار داشته‌اند. شهر قم هم با احتساب سرپرستان، 14 شهردار داشته است. البته در این میان اصفهان و تبریز با 8 شهردار از شهرهای باثبات مدیریت شهری ارزیابی می‌شوند.
متوسط عمر شهرداران؛ 2 سال
«علی نوذرپور»، نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران و معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، متوسط عمر مفید شهرداران در شهرها و کلانشهرها را با استناد به تحقیقات مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهر تهران، کمتر از دو سال دانسته و به «ایران» می‌گوید: «یکی از مؤلفه‌های پایداری مدیریت شهری، انتخاب شهردار مبتنی بر معیارهای صحیح مدیریتی است.
بدین معنا که شهردار علاوه بر تحصیلات مرتبط در رشته‌های مدیریت شهری و اجتماعی، ارتباطات تخصصی نیز با حوزه‌های مختلف امور شهری و شهرداری داشته باشد. اگرچه طبق دستورالعمل ابلاغی وزارت کشور، رشته‌های تحصیلی مرتبط با شرایط انتخاب شهرداران معین شده اما گاه شاهد اعمال نفوذ اعضای شورای شهر و تحمیل نظرات آنها به استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و حتی وزارت کشور بودیم. به این ترتیب تحت فشار اعضای شورای شهر، پای شهرداران غیرمتخصص به شهرداری باز شده و پس از مدتی توسط همین اعضا و با اتهاماتی نظیر عدم کفایت و... کنار گذاشته می‌شوند.»
تخصص و تجربه کافی
نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران و کارشناس مسائل شهری با اشاره به اهمیت تجربه و مهارت شهرداران در پیشبرد امور شهرها و کلانشهرها، خاطرنشان می‌کند: «بخشی از موفقیت شهرداران و پایداری مدیریت شهری وابسته به اقدامات اجرایی و تخصصی آنها در امور سازمان‌های مرتبط شهرداری یا وزارتخانه‌هایی مانند وزارت کشور، راه و شهرسازی، استانداری و... است.
حال چنانچه اعضای شورای شهر، فردی بی‌تجربه و غیرمتخصص را به عنوان شهردار انتخاب کرده و مسئولیت مدیریت شهر را به وی بسپارند، قاعدتاً پس از مدتی مشکلات سر باز کرده و در صورت عدم تحقق خواسته‌های اعضای شورا، تلاش‌ها بر حذف این انتخاب اشتباه معطوف می‌شود.
البته لزوماً اعضای شورای شهر در این زمینه موفق نمی‌شوند، چرا که استیضاح شهرداران به کسب دوسوم آرای شورای شهر نیازمند است و در صورت لابی شهردار با یک‌سوم باقی مانده، خود را ازغائله استیضاح و برکناری نجات می‌دهد.
با این حال تخصص و تجربه شهرداران در امور مدیریت شهری، فشار اعضای شورای شهر و احتمال استیضاح و برکناری را به حداقل رسانده و متوسط عمر شهرداران را افزایش خواهد داد.»
تأمین منافع شخصی و گروهی
طبق گفته معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، «برخی از شهرداران به‌رغم تخصص و تجربه کافی، تعاملات لازم با اعضای شورای شهر را نداشته و با استمرار این وضعیت زمینه استیضاح یا برکناری خود را فراهم می‌کنند.
گاهی نیز شهردار از تعاملات مناسب با اعضای شورا آگاه بوده اما نمی‌تواند ارتباط مناسبی با مردم شهر برقرار کند. همین امر دامنه نارضایتی عمومی‌را گسترده‌تر کرده و موفقیت شهردار در پیشبرد امور و استمرار فعالیتش را به چالش می‌کشد.»
«علی نوذرپور» تصریح کرد: « برخی اوقات به‌رغم وجود چهارچوب‌های قانونی و فرآیندهای علمی‌و تخصصی، پای منافع شخصی و گروهی عده‌ای به مدیریت شهری باز شده و با تشدید فشارها علیه شهردار، احتمال استیضاح و برکناری وی نیز قوت می‌گیرد. منافعی که بعضاً اقتصادی، سیاسی و اداری بوده و به دستاویزی برای تحت فشار قرار دادن شهردار تبدیل می‌شود.
مثلاً اعضای شورا در صورت مخالفت شهردار با سپردن برخی از امور اقتصادی شهر به پیمانکاری خاص، ائتلاف کرده و با اکثریت آرا، شهردار را برکنار می‌کنند. گاهی نیز اعضای شورا، شهردار را مجبور به اقدامات خلاف قانون کرده و وی را سر دوراهی قرار می‌دهند. در صورت مخالفت شهردار، کارشکنی اعضا آغاز شده و مقدمات برکناری وی نیز فراهم می‌شود.
حال در صورت درگیری شهردار با تخلفات گسترده، پای نهادهای نظارتی مانند سازمان بازرسی و ... به موضوع باز شده و عمر شهردار کوتاه‌تر می‌شود. این کارشناس ارشد مدیریت شهری ادامه می‌دهد: «نهادهایی مانند وزارت کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها باید در راستای سیاست‌های کلی کشور و اهداف توسعه ملی، نظارت دائمی‌بر مدیریت شهری داشته و بسته به ظرفیت و توان خود موجبات تقویت شهرداران را فراهم کنند. بعضاً به دلیل سیاست‌های واگرایانه میان شورای شهر و شهردار، تخلفات غیرقانونی شدت پیدا کرده و همزمان با توسعه ائتلاف‌های غیرقانونی و افزایش اختلافات، زمینه برکناری شهردار فراهم می‌شود. این انحرافات که بعضاً به کوتاهی عمر شهرداران منجر می‌شود، بیشتر در شهرهایی رخ می‌دهد که زمین آن بسیار ارزشمند بوده و نقش پراهمیتی در توسعه گردشگری منطقه ایفا می‌کند.»
توسعه ائتلاف‌های غیر قانونی
معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها ادامه می‌دهد: «در مؤلفه‌های پایداری مدیریت شهری نباید از ویژگی‌های شخصی و ارتباطات کارآمد شهردار با مجموعه شورای شهر غفلت کرد. ارتباطاتی که در چهارچوب انجام وظایف قانونی یا تأمین منافع شخصی و گروهی معنا پیدا کرده و زمینه تقویت یا برکناری شهردار را فراهم می‌کند.
با این حال باید تأکید کرد نظام شورایی در کشور کامل نبوده و نباید انتظار عملکردی بی‌نقص از آن داشت. بنابراین مادامی‌که نقایص موجود برطرف نشده و قوانین تبیین شده در مجلس به تصویب نرسد، ما همچنان با مشکلات ساختاری در حوزه مدیریت شهری مواجه خواهیم بود.»
نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران در آخر می‌افزاید: «تعدد و تفرق مدیریت سازمان شهرداری مزید بر علت شده و شهرداران به دلیل نبود قدرت کافی برای مدیریت شهر، تحت تأثیر نهادها و ارگان‌های قدرتمند حکومتی قرار گرفته و در صورت عدم همراهی با چهارچوب‌ها و اهداف تعیین شده از سوی اعضای شورای شهر، عمر کوتاهی را تجربه خواهند کرد.
وابستگی به ارگان‌های دولتی و حکومتی نیز در عمر کوتاه شهرداران بی‌تأثیر نبوده و در صورت مقاومت، بیشتر در معرض تغییر قرار می‌گیرند.
بنابراین با اعطای اختیارات بیشتر به شهردار و تشدید حمایت از سوی وزارتخانه‌های مرتبط و مسئول در حوزه مدیریت شهری، عرصه نقش‌آفرینی شهرداران گسترده‌تر شده و نقشه‌ها برای برکناری و حذف وی از صحنه مدیریت شهری را خنثی خواهد کرد.»