مازندشورا: استان مازندران، با ویژگی‌های خاص جغرافیایی و طبیعی‌اش، در دهه‌های اخیر با بحران‌های عمده‌ای در حوزه مدیریت پسماند مواجه بوده است. این بحران عمدتاً ناشی از رشد سریع جمعیت، توسعه مناطق شهری و روستایی، افزایش تعداد گردشگران، و عدم وجود زیرساخت‌های مناسب برای مدیریت مؤثر پسماند است. در اینجا، به تحلیل وضعیت تولید پسماند، وضعیت دفن زباله‌ها، و چالش‌ها و مشکلات موجود در مدیریت پسماند در این استان می‌پردازیم.
میزان تولید پسماند در مازندران
تولید پسماند در استان مازندران به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی بحران زباله در این منطقه، با رشد قابل توجهی همراه بوده است. به طور متوسط، هر فرد در استان روزانه حدود ۱۰۰ تا ۲۲۰ گرم زباله تولید می‌کند که این مقدار در دوره‌های خاص مانند تعطیلات و فصول گردشگری به‌ویژه در تابستان‌ها به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد.
در این دوره‌ها، افزایش حضور گردشگران داخلی و خارجی به ویژه در مناطق ساحلی و شهرهای بزرگ مانند ساری و نوشهر باعث افزایش تولید زباله به میزان بیش از ۵۰۰۰ تن پسماند روزانه در استان می‌شود. این حجم از پسماند تولید شده، چالش‌های عظیمی را برای سیستم‌های جمع‌آوری، پردازش، و دفع آن ایجاد کرده است. به‌ویژه این موضوع با توجه به ترکیب خاص پسماندها (که شامل انواع مواد پلاستیکی، کاغذی، و مواد آلی است) مشکلات بیشتری به همراه دارد.
وضعیت دفن زباله‌ها در مازندران
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مدیریت پسماند در استان مازندران، روش‌های ناکافی و غیرموثر دفع زباله‌هاست. در حال حاضر، بیشتر پسماندهای تولید شده در این استان به روش‌های سنتی همچون دفن بهداشتی و سوزاندن پرداخته می‌شود. البته دفن بهداشتی نیز در بسیاری از مناطق به دلیل نبود استانداردهای زیست‌محیطی، باعث مشکلات جدی نظیر آلودگی منابع آب زیرزمینی، آلودگی خاک، و انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
دفن بهداشتی: اگرچه تعدادی از سایت‌های دفن زباله در استان به‌طور رسمی برای مدیریت پسماند ساخته شده‌اند، اما اغلب این سایت‌ها با مشکلات اساسی روبه‌رو هستند. به‌عنوان مثال، آلودگی‌های ناشی از دفن زباله‌های غیر قابل تجزیه و همچنین نبود سیستم‌های پیشرفته برای مدیریت پسماندهای خطرناک، به محیط زیست آسیب وارد می‌کند.
سوزاندن پسماندها: این روش به‌ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما معایب زیادی دارد. سوزاندن پسماند نه تنها منجر به آلودگی هوا می‌شود، بلکه باعث تولید مواد شیمیایی مضر نظیر دی‌اکسین‌ها می‌گردد که برای سلامت انسان و حیوانات بسیار خطرناک است.
با توجه به حجم بالا و تنوع پسماندها، دفن زباله به عنوان یک راه‌حل دائمی، گزینه‌ای ناپایدار به نظر می‌رسد.
چالش‌ها و مشکلات موجود در مدیریت پسماند مازندران
۱. کمبود زیرساخت‌های جمع‌آوری و بازیافت
یکی از چالش‌های اساسی در مدیریت پسماند در استان مازندران، نبود زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت زباله‌هاست. در حالی که سیستم‌های جمع‌آوری زباله در بسیاری از شهرها به‌ویژه در مناطق پرجمعیت و توریستی ممکن است وجود داشته باشد، اما این سیستم‌ها در بسیاری از روستاها و مناطق کمتر توسعه‌یافته ناکافی و غیرمؤثر هستند. همچنین، عدم تفکیک پسماندها در مبدا موجب افزایش مشکلات در فرآیندهای بازیافت و دفع زباله‌ها می‌شود.
۲. نبود فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی
یکی دیگر از چالش‌های اساسی، عدم آگاهی و فرهنگ‌سازی کافی در خصوص مدیریت پسماندهاست. علی‌رغم برخی تلاش‌ها برای آموزش مردم در این زمینه، هنوز در بسیاری از مناطق استان، تفکیک زباله‌ها در منازل و کسب‌وکارها امری نادر است. این مسئله، نه تنها بر فرآیند بازیافت تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه موجب افزایش حجم زباله‌های دفنی و سوزاندنی نیز می‌شود. گردشگران به‌ویژه در ایام تعطیلات، نقش ویژه‌ای در افزایش تولید زباله دارند و معمولاً بدون توجه به اصول محیط‌زیستی، زباله‌ها را به‌طور غیرقانونی در طبیعت رها می‌کنند.
۳. کمبود منابع مالی و عدم هماهنگی بین نهادها
یکی از دیگر مشکلات جدی، کمبود منابع مالی برای اجرای برنامه‌های مدیریت پسماند است. اجرای طرح‌های بازیافت، ایجاد زیرساخت‌های جمع‌آوری پسماند، و توسعه آموزش‌های عمومی نیازمند سرمایه‌گذاری بالا است که در حال حاضر در استان مازندران به‌طور کافی تأمین نمی‌شود. علاوه بر این، عدم هماهنگی میان نهادهای مختلف دولتی، شهرداری‌ها و سازمان‌های غیردولتی نیز باعث پیچیدگی بیشتر مسئله شده است. این ناهماهنگی‌ها موجب ناکارآمدی برنامه‌ها و تاخیر در اجرای طرح‌ها می‌شود.
نیاز به اقدام و راه‌حل‌ها
برای مقابله با بحران زباله و مدیریت پسماند در استان مازندران، نیاز به یک برنامه جامع و بلندمدت است که شامل مراحل زیر باشد:
۱. توسعه زیرساخت‌های جمع‌آوری و تفکیک زباله
راه‌حل اول و مهم‌ترین گام، توسعه سیستم‌های جمع‌آوری زباله است. این سیستم‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که از ابتدا، زباله‌ها به‌طور مؤثر و از نظر زیست‌محیطی تفکیک شوند. همچنین، نیاز است که شهرداری‌ها و مقامات محلی برای نصب ایستگاه‌های تفکیک زباله در سطح شهر و روستا اقدام کنند.
۲. آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی
بدون مشارکت عمومی، هیچ برنامه‌ای در خصوص مدیریت پسماند موفق نخواهد بود. بنابراین، برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی باید به‌طور مستمر و گسترده برای شهروندان، به‌ویژه در میان گردشگران، اجرا شود. آموزش مردم در خصوص اهمیت تفکیک زباله، کاهش مصرف، و استفاده از مواد قابل بازیافت می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش میزان پسماند و بهبود فرآیند مدیریت آن داشته باشد.
۳. تقویت سیاست‌های اجرایی و همکاری‌های بین‌نهادی
سیاست‌گذاران و مقامات محلی باید با همکاری نزدیک‌تر و هماهنگ‌تر برای رفع مشکلات موجود و اجرای سیاست‌های مربوط به مدیریت پسماند اقدام کنند. همکاری میان شهرداری‌ها، سازمان‌های محیط‌زیستی، وزارتخانه‌های مربوطه، و دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی در این راستا امری ضروری است.
۴. توسعه فناوری‌های پیشرفته
استفاده از فناوری‌های نوین در زمینه بازیافت و پردازش پسماند می‌تواند به شدت به بهبود وضعیت مدیریت پسماند کمک کند. به‌ویژه، فناوری‌های مربوط به تبدیل پسماند به انرژی (مانند بیوگاز و گازسازی) و سیستم‌های هوشمند برای جمع‌آوری زباله‌ها می‌توانند راه‌حل‌های پایدار و کم‌هزینه‌ای برای کاهش حجم پسماند در استان باشند.
مدیریت پسماند در استان مازندران، با توجه به چالش‌ها و مشکلات موجود، نیازمند توجه فوری و اجرای برنامه‌های منسجم و هماهنگ است. تولید روزافزون پسماند، وضعیت دفن ناکافی و آلودگی‌های ناشی از آن، عدم فرهنگ‌سازی و کمبود منابع مالی، همگی مشکلات عمده‌ای هستند که برای حل آن‌ها نیاز به همکاری و هم‌افزایی میان مقامات محلی، نهادهای دولتی، و جامعه است. با اجرای برنامه‌های صحیح و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌توان به یک مدیریت پایدار و موفق در این حوزه دست یافت و بحران زباله در مازندران را به یک مشکل قابل حل تبدیل کرد.